Veelgebruikte Latijnse begrippen en hun vertaling

De Latijnse taal heeft in Nederland heel lang een vooraanstaande rol gespeeld. Dit was vooral het geval in de kerk, in het onderwijs en in de wetenschappelijke wereld. Er zijn Latijnse begrippen die nog steeds worden gebruikt in onze taal. Deze worden met regelmaat gebruikt door bijvoorbeeld schrijvers, wetenschappers en journalisten, in woord en geschrift. Een overzicht van veelgebruikte Latijnse begrippen en hun vertaling in het Nederlands.

• Begrippenlijst
  

Inleiding

Het Latijn is onderdeel van een grote groep talen, die onderling in bepaalde mate verwant zijn met elkaar. In de Romaanse talen (Frans, Spaans, etc.) is duidelijk de verwantschap met het Latijn te herkennen. Maar ook de Germaanse talen (Duits, Engels, Noors etc.) hebben zoveel met elkaar gemeen dat ze verwant zijn aan elkaar. Dat geldt ook voor het Grieks en de daarvan afgeleide dialecten, voor de Slavische talen en voor de Indo-Iraanse talen. Deze taalfamilies zijn onderling heel verschillend, maar ze blijken evengoed zoveel overeenkomsten te hebben dat men in de taalwetenschap heeft geconcludeerd dat al deze verschillende talen zijn voortgekomen uit een soort oertaal. Deze oertaal wordt Indo-Europees genoemd.

Ontwikkeling

Het Latijn is een Indo-Europese taal. Het werd gesproken door de Latini (Latijnen), de bewoners van de landstreek Latium, in Midden-Italië. Later ontstond hieruit Rome, de stad van de Romeinen. De Romeinen veroverden in de eerste eeuwen van onze jaartelling grote delen van onder andere West-Europa. Dit had grote gevolgen voor de taalkundige ontwikkelingen in deze gebieden. In West-Europa werd Latijn de taal van bestuur en handel en met de ontwikkeling van het christendom kwamen er steeds meer christelijke woorden in het Latijn. Op deze manier ontstond er naast het gewone Latijn een christelijke groepstaal.

Kerk en School

In de negende eeuw kwam het school- en onderwijssysteem van de grond en uit de scholen ontstonden in de elfde eeuw de eerste universiteiten, waar Latijn de voertaal was. Scholen waren in die tijd meestal verbonden aan kerken en kloosters. Vandaar dat er nog steeds in kerken en op universiteiten nogal wat woorden worden gebruikt die direct of indirect uit het Latijn stammen. Helemaal duidelijk is dat in de wetenschap, waar ze volop worden gebruikt: denk aan de medische terminologie, of aan termen voor planten, dieren en scheikundige stoffen.

Zie hiervoor ook: Veelgebruikte medische termen en hun vertaling

Latijnse woorden in het Nederlands

Er zijn Nederlandse woorden waarvan de afstamming goed herkenbaar is in onze taal; ze hebben nauwelijks veranderingen ondergaan. Voorbeelden hiervan zijn:

• kaas: caseum
• kasteel: castellum (= fort)
• straat: via strata (=geplaveide weg)
• kamer: camera
• heer: herus
• vest: vestis (= kledingstuk)

Andere woorden zijn door ons direct overgenomen maar hebben in het Nederlands gaandeweg een andere betekenis gekregen. Voorbeelden hiervan zijn:

• alibi: op een andere plaats
• agenda: dat wat gedaan moet worden
• credo: ik geloof
• veto: ik verbied
• album: iets wits
• ad rem: bij de zaak

Veelgebruikte Latijnse begrippen met vertaling

Dan zijn er de Latijnse woorden en begrippen die we nog min of meer in hun letterlijke betekenis gebruiken. Veel worden voornamelijk in de wetenschappelijke wereld gebruikt of in bijvoorbeeld de advocatuur, maar andere zijn meer algemeen in gebruik. Voor mensen die klassiek geschoold zijn is de betekenis meestal wel duidelijk maar voor mensen die geen onderwijs in het Latijn hebben gehad kan een verklarende woordenlijst wellicht handig zijn. Eerst volgt de vertaling, eventueel erachter de letterlijke betekenis.

Begrippenlijst

Deze lijst kan uiteraard nog aangevuld worden.