Leersoorten en -stijlen

Iedereen leert op een andere manier. De een leest een tekst, terwijl een ander de tekst overschrijft om het te kunnen onthouden. welke leerstijl past bij jou?

Verschillende leersoorten

Er zijn verschillende leersoorten en -stijlen. Bij leersoorten gaat het erom wat je leert, terwijl bij leerstijlen gaat het over hoe je leert. Er zijn verschillende theorieën over leersoorten. Allemaal zijn ze te vereenvoudigen tot 3 hoofdsoorten:

• Cognitief leren
• Sociaal-affectief leren
• Psychomotorisch leren

Deze 3 hebben allemaal raakvlakken met elkaar, het is niet zo dat ze apart van elkaar gezien moeten worden. In veel leersituaties zullen meerdere soorten nodig zijn.

Bijvoorbeeld:
Iemand die wil leren skiën (psychomotorisch) zal over enige kennis van bij de verschillende skitechnieken behorende bewegingspatronen dienen te beschikken (cognitief) en zijn/haar angst om pijnlijk te vallen moeten overwinnen (affectief).

Cognitief leren

Cognitief leren kan worden beschouwd als een verzamelbegrip voor uit het hoofd leren, verwerven van feitenkennis en inzichtbevorderend leren. Zowel bij memoriseren als het verwerven van feitenkennis gaat het om declaratieve kennis. Bij memoriseren betreft het veelal declaratieve kennis in geïsoleerde vorm die letterlijk gereproduceerd dient te worden. Bij het verwerven van feitenkennis gaat het om de samenhang tussen de leerstof, wat van dienst kan zijn in probleemsituaties. Inzichtbevorderend leren gaat over het vinden van een oplossing voor een probleemsituatie waarvoor de lerende geen standaardoplossing voor handen heeft.

Sociaal-affectief leren

Sociaal-affectief leren bestaat uit reactieve en interactieve vaardigheden. Het heeft betrekking op het ontwikkelen van het gevoelsleven, houdingen en sociale vaardigheden. Wanneer dit leerproces op de lerende zelf betrokken is, wordt deze reactieve vaardigheid genoemd. Wanneer het betrekking heeft op een ander wordt het interactieve vaardigheid genoemd. Deze vorm van leren speelt een belangrijke rol in de persoonlijkheids ontwikkeling.

Psychomotorisch leren is niet alleen het aanleren van bewegingspatronen, maar ook rekenen en moderne vreemde talen vallen onder psychomotorisch leren. Een belangrijk kenmerk van veel vormen van psychomotorisch leren is het verwerven van een automatisme. Bij het aanleren van psychomotorische vaardigheden dienen een aantal zaken in acht te worden genomen:

• Er is vaak langdurige training nodig voordat een handeling geautomatiseerd is.
• Demonstreer de totale handeling en bouw deze als het ware op door de deelhandelingen apart in te oefenen.
• Voorkom zoveel mogelijk fouten gedurende de opbouw van de handeling; probeer gemaakte fouten duidelijk te analyseren en zo snel mogelijk te corrigeren.
• Breng de leerlingen een fouten-analyserend gedrag bij door het vertrekken van zogenoemde gedragsgecentreerde instructies.

Het belang van het ontwikkelen van automatismen is dat de energie die aanvankelijk gevraagd werd voor de sturing en controle van de te verrichten handeling nu anders gebruikt kan gaan worden.

Leerstijlen

Er zijn verschillende opvattingen over leerstijlen. Van Helden (1985) beschouwt het begrip leerstijl als een wijze waarop mensen bepaalde aspecten van de omgeving waarnemen. Hierbij valt te denken aan mensen die analytisch of globaal waarnemen. Personen die geneigd zijn analytisch waar te nemen (en te denken) hebben vooral oog voor details en accentueren verschillen in waargenomen situaties, objecten, voorstellingen en inhouden. Vermunt (1992) beschrijft het begrip leerstijl als 'een samenhangend geheel van leerstrategieën, -modellen en -oriëntaties, dat kenmerkend is voor de lerende in een bepaalde periode. Hij verstaat onder leerstrategie een combinatie van bepaalde leeractiviteiten. Een leermodel is een individuele opvatting over leren en onderwijs en een leeroriëntatie onder andere persoonlijke doelen, motieven, houdingen en verwachtingen ten aanzien van het leren. Volgens hem dient een leerstijl niet te beschouwd te worden als een stabiel, niet of moeilijk veranderbaar persoonlijkheidskenmerk, maar als het resultaat van ontwikkeling in (leer)gedrag in een bepaalde leeromgeving gedurende een langere periode.

Hij heeft onderscheidt gemaakt in vier leerstijlen:

• Betekenisgerichte leerstijl
• Toepassingsgerichte leerstijl
• Reproductiegerichte leerstijl
• Ongerichte leerstijl.

De indeling is gebaseerd op vier dimensies:

1. Cognitieve verwerking. Op welke wijze verwerken leerlingen leerinhouden en/of ervaringen? Gebeurt dit oppervlakkig of diepgaand, of zijn ze gericht op toepassing van de leerstof?
2. Regulatievoorkeur. Bij regulatie gaat het om de vraag wie het leerproces stuurt en de diverse leerbeslissingen neemt. Is dat de leraar of leerling of is er sprake van een taakverdeling.
3. Leermodel/ -concept. Wat verstaat de lerende onder leren? Is leren opnemen en reproduceren van kant-en-klaar aangeboden informatie of is leren bijvoorbeeld het verlenen van persoonlijke betekenis aan nieuwe informatie of ervaringen?
4. Leeroriëntatie. Het geheel van verwachtingen, motieven, houdingen en persoonlijke doelstellingen omtrent het eigen leren.

De vier leerstijlen met hun dimensies.

De Amerikaanse psycholoog Kolb geeft een andere invulling van het begrip leerstijl bij ervaringsleren. Kolb schetst ervaringsleren als een cyclisch proces bestaande uit vier fasen, die allen doorlopen dienen te worden wil er sprake kunnen zijn van zinvol leren. Ervaringsleren is in zijn opvatting meer dan alleen het opdoen van ervaringen, het gaat ook om onze mogelijkheden om iets met die ervaringen te doen. In elke afzonderlijke fase wordt een appèl gedaan op specifieke cognitieve vaardigheden en leeractiviteiten:

1. Opdoen van, omgaan met en openstaan voor nieuwe, concrete ervaringen
2. Reflectief observeren. Opgedane ervaringen en observaties worden vanuit diverse perspectieven aan een beschouwing onderworpen en beoordeeld.
3. Abstraheren en conceptualiseren. Met behulp van (nieuw gevormde) begrippen en concepten worden ervaringen en waarnemingen geïntegreerd in een bestaande theorie dan wel gecomponeerd tot een nieuwe theorie.
4. Actief experimenteren. Ontwikkelde of gewijzigde theorieën of opvattingen past men toe in nieuwe (probleem)situaties.

Afhankelijk van de voorkeur voor een bepaalde volgorde waarin de onder 1 t/m 4 genoemde vaardigheden en activiteiten in het verwerken en gebruiken van informatie worden toegepast en uitgevoerd, start de lerende zijn leerproces bij één van de vier fasen. Op grond van deze voorkeur komt Kolb tot de volgende vier leerstijlen, die echter voornamelijk betrekking hebben op de cognitieve verwerking van informatie/ervaringen.

Divergente leerstijl: beschouwer
De leerstijl van de beschouwers is een combinatie van concreet ervaren en reflectief observeren. Ze beschikken in het algemeen over een rijk voorstellingsvermogen en een grote mate van creativiteit en fantasie. Omdat ze ervaringen veelal vanuit diverse gezichtspunten (wensen te) benaderen, zijn ze in hun aanpak en oordeel tamelijk voorzichtig. "Bezint eer ge begint" zou hun levensmotto zijn.

Assimilerende leerstijl: denker
De leerstijl van de denkers is een combinatie van reflectief waarnemen en het vormen van abstracte begrippen (concepten). Ze zijn gericht op het zoeken naar logische samenhang en het ontwikkelen van theorieën en modellen en neigen daarbij tot een zeker perfectionisme. "Eerst doordenken dan doen".

Convergente leerstijl: beslisser
Deze leerstijl wordt gekenmerkt door een combinatie van abstracte begripsvorming en actief experimenteren. De kracht van de beslissers is gelegen in het praktisch kunnen toepassen van ideeën en in het doel- en planmatig te werk gaan. Het zijn "knopendoorhakkers".

Uitvoerende leerstijl: doener
Hier betreft het een combinatie van actief experimenteren en concreet ervaren (handelen). Doeners zijn praktisch ingesteld en kennen vaak weinig voorbehoud, omdat ze bereid zijn risico's te nemen. Hun filosofie zou kunnen luiden: "wie niet waagt, die niet wint".

Om een leerling een optimaal resultaat te laten bereiken, zou de leerling de mogelijkheid moeten krijgen om te beginnen met leren vanuit de leerstijl die de leerling het beste past. Om alle leerlingen een kans te geven om te beginnen met de voor hun best passende leerstijl zou de leerkracht afwisselend de vier leerstijlen moeten verwerken in zijn didactische aanpak.
De vier onderwijsprogrammeringen die aansluiten bij de hiervoor behandelde leerstijlen zouden er als volgt uit kunnen zien:

• De Reflectieaanpak: De start van het leerproces is gelegen in het opdoen van ervaringen in spelvorm, zoals rollenspelen en simulatiespelen. Ook projectonderwijs kan hiervoor geschikt zijn.
• De Zelfstudieaanpak: Uit veelal zelfstandig verzamelde informatie sorteren de leerlingen de belangrijkste kennis (begrippen, concepten, principes en relaties).
• De instructieaanpak: De leerkracht geeft duidelijke uitleg van de theorie en vat de essentie van de leerinhoud samen. Vervolgens krijgen de leerlingen door middel van opdrachten de gelegenheid tot oefenen en toepassen van de leerinhoud.
• De oefenaanpak: Er wordt begonnen met het uitvoeren van opdrachten of het doen van experimenten in een concrete situatie zonder dat vooraf de bijbehorende theorie uitvoerig is gestudeerd.

Samenvatting

Leren kent diverse vormen en vindt plaats in allerlei omgevingen. Zo vormt de school een leeromgeving waarin het leren een intentioneel en formeel karakter heeft, in tegenstelling tot veel buitenschoolse leersituaties waarin leren incidenteel en informeel van aard is. Leren heeft in zijn algemeenheid een min of meer duurzame gedragsverandering op cognitief, sociaal-affectief of psychomotorisch gebied.

Het verschijnsel leren kan echter heel verschillend worden benaderd. In de wetenschappelijke benaderingswijze zijn er twee hoofdstromen. In de behavioristische opvatting wordt leren gezien als de totstandbrenging en versterking van de koppeling tussen een stimulus en een respons. Het cognitivisme beschouwt leren als het verwerken van informatie tot duurzame kennis en vaardigheden.

Vermunt onderscheidt binnen zijn persoonlijke opvattingen vijf leerconcepties:

1. Leren is het opnemen van kant en klare informatie.
2. Leren is het actief verwerken van en het verlenen van betekenis aan informatie.
3. Leren is het toepassen van verworven kennis en informatie.
4. Leren is het proces dat gaande moet worden gehouden door externe impulsen.
5. Leren is het proces van samenwerking en verdeling van leertaken.

Er bestaat een nieuwe samenhang tussen deze leerconcepties en de volgende door Vermunt omschreven leerstijlen: de betekenisgerichte, de toepassingsgerichte, de reproductiegerichte en de ongerichte leerstijl. Een al wat langer bekende leerstijltheorie is die van de Amerikaanse psycholoog Kolb. Binnen het door hem geschetste proces van ervaringsleren onderscheidt hij vier fasen. De voorkeur van iemand om het leerproces bij een van deze fasen te starten duidt hij aan als leerstijl. Het onderwijs zou hiermee rekening kunnen houden door de didactische aanpak af te stemmen op de onderscheiden leerstijl.

Zo ontstaan de volgende combinaties:

• Divergente leerstijl > reflectieaanpak
• Assimilerende leerstijl > zelfstudieaanpak
• Convergente > instructieaanpak
• Uitvoerende leerstijl > oefenaanpak