Leren & studeren: populair wetenschappelijk schrijven

Het is maar weinige wetenschappers gegeven: goed en aantrekkelijk schrijven voor een niet-academisch publiek. Zelfs de grootste wetenschappers worstelen met dit probleem. Echter, enkele wetenschappers, zoals Frans de Waal en Jared Diamond, blinken zowel uit in hun wetenschappelijk onderzoek als in hun schrijfkwaliteiten. Maar welke trucs gebruiken zij nou eigenlijk om populair-wetenschappelijk te schrijven? Men ziet het vaak niet direct, maar er is een wereld van verschil tussen wetenschappelijke en populair-wetenschappelijke literatuur. Waar wetenschappelijke literatuur zich kenmerkt door abstractie, volledigheid, correctheid en controleerbaarheid, is populair-wetenschappelijke literatuur vooral gericht op het geven van voorbeelden, representatieve gevallen, grote lijnen van het verhaal en aantrekkelijkheid. Een wereld van verschil dus, Maar hoe krijg je dit zelf dan voor elkaar?

Proces

Het proces is bij populair-wetenschappelijk schrijven zeer belangrijk. Dit proces wordt gekenmerkt door de volgende zes stappen:

• Planning: centrale vraagstelling, doelgroep
• Informatie vergaren
• Informatie selecteren en verwerken
• Informatie ordenen in de vorm van een tekstschema
• Formuleren: het uitschrijven van de tekst
• Eindcheck: grammatica en spelling

Binnen dit proces zullen bepaalde stappen uiteraard meerdere keren herhaald worden. Denk bijvoorbeeld aan het schrijven van een tweede versie.

Concreet en filmisch

In de wetenschappelijke literatuur is het nog wel eens gebruikelijk dat er een beetje om de zaken heen gedraaid wordt, om een zo correct en abstract mogelijk verhaal te schrijven. In de populair-wetenschappelijke literatuur is dit echter uit den boze. Het is van belang dat je de lezer direct weet te pakken met je verhaal, dus vertel duidelijk wat je wil vertellen en draai daar vooral niet te lang omheen. Doe je dit niet, dan zal de lezer snel afhaken.
Dit gaat samen met filmisch schrijven. Voor lezers zijn voorbeelden en situatieschetsen een hele goede houvast om iets over te brengen. Waar men in wetenschappelijke literatuur vooral door middel van argumentatie zijn punt probeert te maken, is het in een populair-wetenschappelijk stuk aan te raden om die argumenten kort te houden en te focussen op het toelichten en toepassen van relevante voorbeelden. Dit maakt het stuk attractiever voor de doelgroep en ook nog een begrijpelijker.

Kernzin

Zorg ervoor dat de eerste zin van elke alinea het thema van de alinea duidelijk maakt, een idee geeft van de inhoud en de kerngedachte weergeeft, maar dit mag ook in de laatste zin. Het is in ieder geval van belang dat je de alinea moet kunnen begrijpen door alleen de eerste zin en de laatste zin te lezen. Op die manier is het ook mogelijk voor lezers om te scannen en zullen ze minder snel afgeleid raken tijdens het lezen, omdat je ze constant met concrete, duidelijke zinnen bezighoudt.

Een pakkend begin

Van belang is dat de titel van het stuk en ook de eerste zinnen pakkend zijn. Bij een wetenschappelijk stuk geeft de titel altijd precies weer wat er behandeld wordt. Bij een populair-wetenschappelijk hoeft dit niet altijd. Het is vooral belangrijk dat je de lezer direct grijpt. Dit kan je doen door een stelling, een vraag, een leuk feitje of een extreem voorbeeld te gebruiken dat tot de verbeelding spreekt.

Werkwoorden

Voor het gebruik van werkwoorden in een populair-wetenschappelijk stuk zijn drie belangrijke tips: schrijf actief, vermijd naamwoordstijl en gebruik dynamische werkwoorden. Dit zal het stuk veel vlotter maken, en zorgt bovendien voor mooiere, makkelijkere zinnen.

Duidelijk

Probeer altijd kernachtig en duidelijk te schrijven. Nutteloze informatie moet per definitie achter wegen blijven, omdat je je lezer anders zult verliezen. Als je denkt dat je klaar bent met schrijven is het nuttig om het stuk door iemand van jouw doelgroep te laten bekijken. Deze persoon kan dan aanwijzen wat goed/slecht is, en welke informatie relevant is. Hierna zul je veel aan moeten passen, maar dat hoort erbij, want schrijven is schrappen

Lees verder

• Jared Diamond: portret van de schrijver