De rol van religie in de levenscyclus en crisis van de mens

De psycholoog Erikson had veel interesse in de betekenis van religie voor de mens. Volgens Erikson bestaat de cyclus van de mens steeds uit een crisis om te groeien naar een andere fase van het leven. Mensen vinden tijdens een crisis een nieuwe waarheid en daarmee ook een nieuw begin in het leven en willen dat meegeven aan de mensheid. Crisis hoort bij het leven en geeft steeds een nieuwe wending. Het vormt of vernieuwt de identiteit van de mens waarbij religie een belangrijke rol speelt om met die crisis om te gaan. Vanuit elke crisis trekken mensen leerpunten en leren zo het leven beter begrijpen. Religie kan een bron van hoop en troost zijn om de crisis te duiden waardoor de crisis draaglijker wordt ervaren. Hierbij kunnen de negatieve kanten en positieve kanten van een religie leerzaam zijn.

Cyclus van crisis bij religie

Volgens Eikson bestaat de cyclus van mens uit een crisis om te groeien naar de volgende fase. Een identiteitscrisis kan in de jeugdjaren zijn ontstaan. Door een crisis wordt men gevormd en daarin vindt men een nieuwe uitweg en daarmee een nieuw begin. Erikson noemt twee bekende personen die ook vanuit een vroegere identiteitscrisis hebben gehandeld: Maarten Luther en Mahatma Ghandi.

Soorten van crisis

Er zijn verschillende soorten van crisis. In 2008 was er bijvoorbeeld de financiële crisis. In 2019 brak in China een nieuw soort Corona-virus uit die over de hele wereld voor een crisis zorgde. In tijden van een crisis is er bij behoefte aan verbinding en steun. Godsdiensten hebben al vanaf het begin deze waarden in zich. Het is opvallend dat tijdens elke crisis mensen verbinding zoeken met elkaar en met God. Geloof in een Hogere Macht kan hoop geven maar ook het stellen van waarom vragen. Ook dat hoort bij het maken van verbinding.

Maarten Luther, religie en de rol van een vader

Luther is een goed voorbeeld van vader-gerichte vroomheid. Volgens Erikson komt dit voort uit de kindertijd waarin een vader-kind relatie met zowel liefde als vrees en angst bevat. Erikson is van mening dat zijn vernieuwingen niet alleen gebaseerd waren op de strijd tegen de morele autoriteiten en politieke leiders maar ook op zijn vader-zoon relatie. Op het moment dat Luther in het klooster ging herkende hij in de abt van dat klooster, John Staupitz, een vaderfiguur. Door de houding en toenadering van Staupitz kreeg Luther een vernieuwend vaderbeeld en daarmee een ander Godsbeeld. Vervolgens vond Luther nieuw inzicht in de rechtvaardigmaking door het geloof. Volgens Erikson had Luther hiermee een fundamentele psychologische waarheid bereikt en daarmee zijn identiteitscrisis overwonnen. De fixatie op zijn vader verplaatste hij naar de duivel en de Paus.

Mahatma Ghandi en religie

Ook bij Ghandi ziet Erikson een vader-zoon relatie die complex en competitief was ten opzichte van zijn moeder. Ghandi verzorgde zijn vader tijdens ziekte maar was niet vergevingsgezind naar zijn vader omdat zijn vader hem gedwongen had om op dertien jarige leeftijd te trouwen. Erikson meent zelfs dat Ghandi zijn vader wilde doden en, zo de plaats van zijn vader als man van zijn moeder in te nemen.

Generatieconflict en crisis

Erikson noemt het een generatieconflict wat in de jeugd is ontstaan. Zo zou Ghandi een leiderschapsstijl ontwikkelt hebben waarin hij de tegenstanders geweldloos bestrijdt. Een ander punt is het morele verantwoordelijkheidsgevoel voor zijn ouders. Volgens Erikson is dit typerend voor wereldleiders in hun jeugd.

Kritiek op Erikson

Er zijn enkele kritiekpunten op de visie van Erikson:

• Er is te weinig bekend over de jeugd van Luther en Ghandi zodat je er geen conclusies aan mag verbinden
• Andere onderzoeken tonen aan dat de invloed van de moeder van Luther veel positieve was dan Erikson stelt
• Het gedrag van Luther was meer een reactie op de angst en bijgeloof in de Middeleeuwen dan dat van de vader.
• Ghandi is beïnvloed door het Hindoeïsme en niet door zijn ouders.
• Niet alleen de ontwikkelingen in iemands jeugd zijn van fundamentele invloed voor hetgeen wat iemand later zal zijn
• Erikson is niet alleen een psycholoog, maar ook ethicus , een gelovige en een ideoloog.

Lees verder

• Wetenschap en religie in de evolutietheorie
• Handboek 'Godsdiensten van de wereld' van Ninian Smart