Boekverslag: Simon Vestdijk; Pastorale 1943

Hoofdfiguur is Schults, leraar Duits van Duitse afkomst die zijn naam heeft vernederlandst en in de oorlog verzet tegen de Duitse bezetter pleegt. Hij wordt omringd door vele andere personages en bijfiguren, waaronder de onderduikers in de boerderij, die worden verraden

Titel

De titel moet ironisch worden opgevat. Pastorale betekent oorspronkelijk herderslied en kan in ruimere zin een prozastuk of gedicht aanduiden dat zich afspeelt tegen een idyllisch, landelijk decor. En al speelt de roman zich dan deels af op het platteland, idyllisch zijn de gebeurtenissen en de sfeer allerminst.

Motto/opdracht

Er is geen motto. Het boek is opgedragen aan Ilse Wertheim en Ro Sanders-Mansfeld.

Opbouw

De roman telt 30 hoofdstukken, die alle een titel dragen.

Vertelsituatie

Het boek kent een alwetende, ‘onpersoonlijke’ vertel- instantie. Een groot deel van het boek wordt verteld vanuit het perspectief van hoofdfiguur Schuits.

Tijd

De roman speelt zich af in 1943. Het verhaal wordt in chronologische volgorde verteld.

Ruimte

Plaats van handeling is een Nederlandse provincie- plaats. Belangrijke locaties aldaar zijn onder meer de
woning van Schuits, de HBS waarop hij lesgeeft en de boerderij waar de onderduikers worden verborgen. In de laatste hoofdstukken is de gevangenis van de SD in Scheveningen (het ‘oranjehotel’) de plaats van handeling.

Personages

Hoofdfiguur is Schults, leraar Duits van Duitse afkomst die zijn naam heeft vernederlandst en in de oorlog verzet tegen de Duitse bezetter pleegt. Hij wordt omringd door vele andere personages en bijfiguren, waaronder de onderduikers in de boerderij, die worden verraden, zijn medestanders in het verzet, zijn medegevangenen in Scheveningen en de sD’ers die hem ondervragen. Van bijzonder belang zijn de NSB’er Poerstamper, die — ten onrechte — voor het verraad van de onderduikers verantwoordelijk wordt gehouden, het boerenmeisje Marie Bovenkamp — zij verraadt de onderduikers — en Marianne Lestra, die om een futiliteit Schuits bij de bezetter aangeeft.

Motieven

• Identiteit (Duits tegenover Nederlands)
• Bekrompen provincialisme
• De keuze tussen goed en kwaad
• Verraad
• Het portretje van de lelijke hertogin

Thema’s

Een belangrijk thema in de roman is de strijd tussen goed en kwaad, toegespitst op de tegenstelling loyaliteit— verraad. Even belangrijk zijn als thema’s de menselijke kleingeestigheid en domheid, die kunnen leiden tot groot kwaad: tot misverstanden met verschrikkelijke gevolgen.

Auteur

Romancier, essayist en dichter Simon Vestdijk werd in 1898 in het Friese Harlingen geboren. Hij studeerde medicijnen in Amsterdam en werkte enige tijd als scheepsarts. In 1932 debuteerde hij als dichter met de bundel Verzen en vanaf wijdde hij zich geheel aan het schrijverschap. In hetzelfde jaar publiceerde hij zijn romandebuut Terug tot ina Damman, dat tot de hoogtepunten van de Nederlandse literatuur mag worden gerekend.

Vestdijk was een bijzonder productief auteur, die meer dan vijftig romans schreef, naast talloze gedichten, verhalen, kritieken en essays. Hij schreef over vele uiteenlopende onderwerpen en had kennis van muziek, psychologie, filosofie, godsdienst, beeldende kunst en astrologie.

Tot zijn bekendste werken horen de drie AntonWachterromans Terug tot ina Damman (1934), Sint Sebastiaan (5939) en Surrogaten voor Murk Tuinstra (1948), en verder De koperen tuin (1950), Pastorale 1943 (1948) en de historische roman ierse nachten (1946).

Simon Vestdijk ontving vele literaire prijzen, waaronder in ii de P.C. Hooftprijs en in 1955 de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre. Kort voor de Tweede Wereldoorlog vestigde hij zich in Doorn, waar hij tot zijn dood heeft gewoond. Vestdijk overleed in 1971. In Doorn wordt ter herdenking van zijn honderdste geboortedag in 1998 een standbeeld geplaatst.