mijn kijk op

Orde in de klas: straffen of belonen?

Wanneer het schooljaar van start gaat, komen ook alle docenten weer met de regeltjes op de proppen. Wat ga ik doen als je geen huiswerk maakt? Wat ga ik doen als je door me heen praat? Meestal wordt dan vooral de negatieve kant benadrukt, wat betekent dat er negatief gedrag benoemd wordt met de daarbij horende sanctie. Waarom wordt er zo weinig positief gedrag benoemd, met de daarbij behorende beloning?

Het opstellen van regels

Wanneer je wilt dat leerlingen zich betrokken voelen bij je les en de sfeer in de klas, is het ook extreem belangrijk hen er effectief bij te betrekken. Hoe zou je zelf reageren wanneer je in de klas zit en voor je staat een leraar die al zijn regeltjes op bord schrijft met daarbij de boodschap: "Dit zijn mijn regels, daar houd je je aan, anders volgt er een sanctie". Toegegeven, dit zal in een aantal klassen zonder meer werken, de vraag is dan wel of leerlingen zich ook echt betrokken voelen of gewoon hun ding doen binnen jouw grenzen. Dit systeem wil ik ook niet afkraken, want het werkt soms echt wel, alleen...dit is niet de enige manier.

Bij de start van het schooljaar ga ik altijd met de leerlingen bespreken wat zij verwachten. Bijvoorbeeld over het huiswerk, waarom moet er af en toe huiswerk gemaakt worden? Wat is het gevolg als een deel van de klas het huiswerk niet maakt? Wat vind je zelf aanvaardbaar? Op die manier kun je heel wat zaken bespreken en stap voor stap de afspraken op bord zetten.
Het zal je nog verbazen dat de leerlingen heel vaak op de proppen komen met afspraken die je anders gewoon had opgelegd. Natuurlijk weten leerlingen dat ze het huiswerk moeten maken, boeken bij zich moeten hebben en niet door je heen moeten praten, dat moet je hen echt niet vertellen hoor.

In deze fase moet je je ook open opstellen. Je mag ook zeker aan de leerlingen vragen wat zij van jou verwachten. Bijna altijd komen er dan heel normale, standaard antwoorden. Ze willen dat je goed en boeiend lesgeeft, ze willen dat je consequent bent, dat je vriendelijk bent en dat je liefst niet te veel huiswerk opgeeft. Wanneer je in een dialoog met de klas afspraken maakt over hun gedrag én over jouw gedrag, zal de sfeer in de klas zoveel aangenamer zijn. De leerlingen voelen zich gezien, ze voelen zich gehoord en zullen minder snel mopperen wanneer jij ze berispt omdat ze een afspraak niet naleven.

Straffen of belonen

Mijn ervaring voor de klas heeft me in al die jaren geleerd dat belonen veel effectiever is dan straffen. Het effect is ook veel groter op langere termijn. Wanneer je in het begin van het schooljaar afspraken maakt met je leerlingen (in dialoog), zul je merken dat bijna alle leerlingen zelf ook denken in een systeem van straffen. Ze zullen niet voorstellen dat je bv. een keer een beloningsactiviteit organiseert wanneer iedereen in de klas een voldoende heeft voor het proefwerk (later meer over beloningsactiviteiten).

Straffen

Natuurlijk moet er ook sprake zijn van een bepaalde straf bij gedrag dat je niet kunt tolereren. Een straf kan echter uit verschillende gradaties bestaan.

Lichte straffen
Je staat er misschien niet bij stil, maar een leerling afzonderen van de rest van de klas door hem/haar vooraan te plaatsen (of net achteraan) voelt als een straf. Ook een leerling uitsluiten bij een bepaalde activiteit, voelt als een straf. Wanneer je in je les vaak een leuke werkvorm hebt, kun je ervoor kiezen een leerling niet mee te laten doen. Vaak zal een leerling niet laten merken dat hij/zij dit vervelend vindt, maar ze vinden het echt niet fijn om niet mee te mogen doen met de rest van de groep.

Je kunt een leerling ook corrigeren in de klas, wat betekent dat je hem dus in de groep aanspreekt. Dat betekent absoluut niet dat je een leerling voor schut moet zetten, dat mag je nóóit doen, maar klassikaal laten blijken dat hij bv. niet oplet door hem onverwachts een vraag te stellen, kan natuurlijk. Je moet je dan wel goed bedenken wat voor type leerling het is. Wanneer iemand erg onzeker is, kun je deze tactiek beter niet gebruiken, maar ook leerlingen die alleen maar aandacht willen, kun je beter niet met deze tactiek corrigeren aangezien je hen dan eigenlijk beloont door ook effectief die aandacht te geven.

Wanneer je besluit een leerling niet in de klas te corrigeren, kun je hem/haar ook vragen om na de les even langer te blijven voor een één-op-één gesprek. De toon die je in dit gesprek gebruikt is afhankelijk van de reden waarom die leerling daar staat. Donderpreken helpen eigenlijk nooit, maar het kan ook wel een straf(je) zijn dat leerlingen wat langer moeten blijven en naar jouw "preek" moeten luisteren. Zorg er wel voor dat je leerlingen ook af en toe bij je roept na de les om een compliment te geven. Wanneer je enkel leerlingen na de les spreekt om hen te straffen, krijg je tijdens de les al verzet wanneer je een leerling vraagt om langer te blijven.

Wanneer een verbale correctie niet genoeg is, kun je terugvallen op andere middelen. Ook hier zijn er uiteraard verschillende manieren mogelijk. Een veelgebruikte methode is namen op het bord schrijven van de leerlingen die je waarschuwt omdat ze bv. door je heen praten. Vervolgens zet je telkens een streepje achter de naam met het bericht dat ze bij het zoveelste streepje strafwerk krijgen. Dit kan zeer effectief zijn als je ziet dat het om enkelingen in de klas gaat. Wanneer een groot deel van de klas onrustig is, is deze methode echter niet haalbaar. Ten eerste is het niet bij te houden, want je kunt niet alle namen op het bord beginnen schrijven, ten tweede kun je er donder op zeggen dat er achter je rug wat gebeurt als je een naam op het bord schrijft. Niet doen dus.

Je kunt ook werken met kleine strafjes. Al mijn leerlingen hebben een A4'tje met een tiental leuke titels zoals "Waarom ben ik toch zo populair?" en "Het leven van mijn schoen". Achter deze titels staan telkens drie kolommen met daarboven "100 woorden", "300 woorden" en "600 woorden". Wanneer een leerling bv. geen huiswerk heeft gemaakt of door je heen praat, kun je hem/haar vragen om een titel te kiezen en een kruisje te zetten in de kolom met "100 woorden". Als de leerling in een schooljaar echt heel veel verkeerd doet, zal de kolom van 100 woorden snel vol kruisjes staan, waarna hij/zij naar de kolom van 300 woorden moet gaan, enz...
Het voordeel van dit systeem is dat je een strafje geeft dat niet té zwaar is, maar waardoor je wel aangeeft dat je het niet eens bent met het gedrag van die leerlingen. Door de absurde titels te gebruiken, doe je het wel met een knipoog. Geef ook aan dat je een leuk verhaal verwacht en dat je er al naar uitkijkt. Daarnaast is de leerling ook nog eens creatief bezig, wat ook zeker niet slecht is voor zijn/haar ontwikkeling. Opnieuw geldt hier dat dit systeem moeilijker wordt naarmate er meer leerlingen een werkje krijgen. Je moet zelf namelijk alles goed bijhouden en ervoor zorgen dat ze alles ook inleveren. Je wilt verder ook niet dat je les om de haverklap stilligt omdat een leerling strafwerk krijgt.

Bijna alle incidenten in de klas kun je oplossen met lichte straffen, als je maar tijdig ingrijpt en een situatie niet laat escaleren! De eerste leerling die door je heen praat, moet je meteen corrigeren!

Middelzware straffen
Dit zijn de straffen waar je liefst niet al te vaak gebruik van maakt. Waarom niet? Aan de ene kant betekent dit dat er iets niet goed gaat in de klas, maar wanneer je te snel terugvalt op deze straffen, zul je de band met de leerling compleet verliezen én zal de straf uiteindelijk ook geen effect meer hebben. Onder deze straffen zien we bv. de leerling een aantal uur terug laten komen, een leerling verwijderen uit de les en in sommige gevallen kan contact opnemen met de ouders ook een middelzware straf zijn. Als het goed is zou dit echter onder de lichte straffen moeten vallen.

Een leerling uit de les verwijderen is iets waar je héél voorzichtig mee dient te zijn. Je moet het echt beschouwen als een laatste redmiddel, een middel dat je pas inzet nadat je alle andere stappen doorlopen hebt en het gewoon niet mogelijk meer is om goed les te geven wanneer deze leerling in de les zit. Dat betekent niet dat je áltijd alle stappen keer op keer moet doorlopen. Wanneer een leerling fysiek geweld gebruikt tegen een andere leerling, zal ik hem altijd verwijderen. Niet alleen als signaal dat ik dit niet tolereer, maar ook omdat je dat conflict nooit tijdens je les kunt oplossen en er anders altijd een spanning blijft hangen (waardoor je dus geen goede les meer kunt geven). Een leerling echter verwijderen omdat hij geen boeken bij zich heeft of geen huiswerk heeft gemaakt, is totaal overdreven. Wanneer je dit soort "overtredingen" al zo zwaar gaat bestraffen, wat ga je dan doen wanneer een leerling echt grensoverschrijdend gedrag vertoont? Dan heb je niks meer om toe te passen en wordt het een zaak voor de directie omdat jij voor de kleinste fout al meteen de zwaarste straffen gebruikt.

Zware straffen
Deze worden in principe nooit opgelegd door een docent en daarom wil ik ze hier ook niet bespreken. Ik heb het dan met name over schorsingen en verwijdering van school.

Belonen

Deze methode wordt naar mijn mening veel te vaak over het hoofd gezien. In mijn lessen werk ik altijd met een beloningssysteem, dat is het uitgangspunt. Daarvoor gebruik ik een systeem van bonuspunten en pressiepunten. Een bonuspunt kan door een individuele leerling verdiend worden en hij krijgt dit in de vorm van een sticker of een gelamineerd kaartje. Je kunt met de leerling afspreken waarvoor hij dit bonuspunt kan gebruiken. Wanneer een leerling zijn boek vergeten is, levert hij een bonuspunt in en daarmee is het ook klaar (geloof me, bonuspunten inleveren vinden ze niet prettig). Geen huiswerk gemaakt? Bonuspunt inleveren. Op deze manier kunnen leerlingen credits verzamelen en mijn ervaring is dat ze dat ook heel graag willen. Je kunt ook afspreken dat een bonuspunt ingezet kan worden om 0,1 punt (of meer) bij een toets te krijgen. Probeer dit wel binnen de perken te houden aangezien je nooit een vertekend toetsresultaat wilt hebben door het gebruik van bonuspunten.

Wanneer krijgen ze een bonuspunt? Dat is totaal willekeurig, aangezien een beloning het meeste effect heeft wanneer deze onverwachts komt. Ik wil namelijk niet dat mijn leerlingen zich als hondjes gaan gedragen om daarna hun spreekwoordelijke koekje te krijgen. Ze moeten huiswerk maken omdat ze erdoor leren, niet omdat ze er een bonuspunt voor kunnen krijgen. Wanneer een leerling goed aan de slag gaat, terwijl andere leerlingen praten, ontvangt die leerling bv. een bonuspunt. De rest van de klas ziet dit, gaat ook aan de slag en je doel is bereikt. Verder mag een leerling nooit om een bonuspunt vragen. Wanneer hij/zij dit toch doet, betekent dit dat niemand in die les nog een bonuspunt krijgt. Op die manier voorkom je dat ze blijven zeuren om bonuspunten en na elk wissewasje vragen "krijg ik nu een bonuspunt?"

Daarnaast maak ik ook gebruik van pressiepunten. Deze krijgen ze wanneer ze als klas goed gepresteerd hebben. Bv. wanneer iedereen het huiswerk gemaakt heeft, wanneer iedereen voldoende heeft voor een toets of gewoon wanneer je met de klas een heerlijke les hebt gedraaid. De pressiepunten kunnen ze dan inzetten door bv. een toets te verplaatsen naar een andere datum (wel op tijd aangeven, niet op de dag zelf) of een leuk spel te spelen in de klas (quiz bv.).

Door gebruik te maken van dit systeem zitten de leerlingen veel gemotiveerder in de les en hangt er geen sfeertje van straffen. Leerlingen aanvaarden het feit dat ze bonuspunten moeten inleveren en weten dat dit hun eigen schuld is. Bijna niemand vergeet zijn/haar boek en dat is heerlijk werken.

Maar wat als een leerling geen bonuspunten meer heeft en toch zijn spullen is vergeten? Dan krijgt hij/zij een werkje (zie boven bij lichte straffen).

Tot slot

Zoals je ziet zijn er heel wat methodes/ tactieken waarop je kunt terugvallen. Het belangrijkste is om steeds in je achterhoofd te houden dat dit manieren zijn om het lesgeven in een prettige sfeer te laten verlopen en een goede kwaliteit te behouden. Het grootste deel van je tijd moet je besteden aan een goede invulling van je les, niet aan het verzinnen van straffen of achter leerlingen aanlopen omdat ze straf niet inleveren. Zorg ervoor dat er een goed kader staat waarbinnen je werkt, zodat je je kunt focussen op wat echt belangrijk is: leerlingen laten leren!