Meten, maar waarmee dan?

We willen graag weten hoe groot, lang of dik de dingen om ons heen zijn. We hebben verschillende meetinstrumenten waarmee we maten meten. Al onze meetinstrumenten gaan uit van de meter en de afspraken die zijn vastgelegd in het metriek stelsel. Welke meetinstrumenten gebruiken we zoal om dingen op te meten?

Gestandaardiseerde maat

Sinds 1799 is de lengtemaat gestandaardiseerd en hanteren we de meter als eenheid van lengte. Oorspronkelijk was de meter gedefinieerd als het een miljoenste deel van de afstand van pool tot evenaar. De maat is daarna niet veranderd, de definitie wel. Tegenwoordig is de meter vastgesteld als de afstand die door licht in het vacuüm wordt afgelegd in 1 / 299 792 458 seconde.

Metriek stelsel

Omdat het meten van hele grote dingen met meters niet zo praktisch is, hebben we maten als decameter (=10 meter), hectometer (=100 meter) of kilometer (1000 meter). Hele kleine dingen kunnen gemeten worden met delen van meters. Zo heb het decimeter (één tiende deel van een meter), centimeter (één honderdste deel van een meter) en millimeter (één duizendste deel van een meter). Je kunt alle maten uitdrukken in een tienvoud van een andere maat. 1 meter = 10 decimeter; 1 decimeter = 10 centimeter; 1 centimeter = 10 millimeter, etc. We noemen ons maatsysteem het metriek stelsel. Grotere en kleinere maten bestaan overigens ook nog.

Diverse meetinstrumenten

Om te meten kun je allerlei gereedschap gebruiken. Je zult waarschijnlijk niet al te vaak hele grote dingen meten. Tuinen van honderden meters lengte komen niet zo heel veel voor. Wil je tientallen meters meten, dan zul je waarschijnlijk gebruik maken van een meetlint. Voor het meten van de meeste dingen kun je gebruik maken van een aantal verschillende meetinstrumenten. We bespreken hier:

• liniaal
• meetlint
• duimstok
• rolmaat
• schuifmaat

Liniaal

Een liniaal is een langwerpig meetinstrument, gemaakt van hout, kunststof of metaal. Je gebruikt een liniaal om te meten, om lijnen langs te trekken of om langs te snijden. Je hebt linialen in verschillende lengtes, op scholen is de liniaal van 30 cm lengte het meest gebruikt. Aan de lange zijde van de liniaal, soms aan beide lange zijdens, is een maatverdeling aangebracht in centimeters, vaak ook in millimeters. Er zijn diverse varianten op de liniaal. Denk bijvoorbeeld aan een geodriehoek, met een lengte van 15 cm met het nulpunt in het midden. Een geodriehoek kan gebruikt worden voor meten en lijnen trekken, maar natuurlijk ook voor het opmeten van hoeken.

Meetlint

Een meetlint is een meetinstrument waarmee je afstanden of de maat van iets kunt meten. Omdat het lint erg buigzaam is, kun je bijvoorbeeld gemakkelijk de omvang van je buik meten, zodat duidelijk wordt welke maat kleding je het beste kunt kopen of laten maken. Langere meetlinten kun je gebruiken of afstanden af te passen, in je tuin of bij het uitzetten van sportveldjes. De flexibiliteit van het lint is een groot voordeel, maar kan ook een nadeel zijn. Het gebeurt gemakkelijk dat bij het meten het lint niet 'strak' ligt of wordt gehouden en dat gaat ten koste van de nauwkeurigheid. Meetlinten zijn gemaakt van metaal, kunststof, papier of textiel.

Duimstok

Een duimstok is meestal van hout of kunststof gemaakt. Je hebt duimstokken van één of twee meter lengte, die in stukken van ongeveer 25 centimeter op te vouwen zijn. De duimstok is onderverdeeld in centimeters en millimeters. In vroeger tijden was de duim een maateenheid. Hoewel we die officieel tegenwoordig niet meer gebruiken ten gunste van de centimeter, heeft de stok de naam duimstok weten te behouden.

Rolmaat

Een rolmaat bestaat uit een band, die meestal van staal is en zit opgerold (vandaar de naam) in een kunststof of metalen omhulsel, ook wel huis genoemd. In dit huis zit een veer die door de band uit te trekken wordt opgewonden. Met een knopje kun je de band vastzetten, zodat die niet verder in- of uitgetrokken kan worden. Laat je de band en het knopje los, dan schiet de band dank zij de veer weer netjes terug in het huis. De stalen band van de rolmaat is meestal licht gebogen, waardoor deze minder snel omknikt. De rolmaat kan dank zij de flexibiliteit gebruikt worden om omtrekmaten te meten, daarnaast uiteraard voor lengtes, binnenwerkse maten en buitenwerkse maten. Aan het uiteinde van de band zit een lipje. Dat gebruik je om de band uit te trekken, maar heeft ook een andere functie, waarvan niet iedereen op de hoogte lijkt te zijn, bij het meten van binnenwerkse en buitenwerkse maten.

Verschuivend lipje van de rolmaat

Het lipje op het uiteinde van de meetband van de rolmaat kan een beetje schuiven. Het schuift precies zoveel verder uit als het lipje zelf breed is. Dat betekent dat het lipje zijn eigen breedte kan compenseren, wat belangrijk is als je binnenwerkse of buitenwerkse maten meet.

Meten van buitenwerkse maten

Stel je wil weten hoe lang een plank is. Je haakt het lipje aan de ene kant aan de plank en trekt de band uit de rolmaat. Leg deze over de plank, en lees aan het uiteinde af hoe lang de plank is. Door deze actie zal het lipje helemaal zijn uitgeschoven. Je meet dus vanaf de binnenkant van het lipje op de meetband.

Meten van binnenwerkse maten

Stel je wil weten hoe hoog een kozijn is, omdat je bijvoorbeeld nieuwe gordijnen wil aanschaffen. Je wil dus weten wat de binnenwerkse maat is, tussen de horizontale balk aan de bovenkant, en de bovenkant van de vensterbank. Een duimstok past hier niet, want deze is te lang of te kort. Een rolmaat doet het werk, maar je wil de band niet dubbel hoeven knikken. En dat hoeft dan ook niet. Duw het lipje van de rolmaatband boven tegen de horizontale balk. Trek de band uit, tot het huis op de vensterbank staat. Het lipje aan het eind van de band zit nu ingeschoven. Je meet nu de vanaf de buitenkant van de meetband. Op het huis staat precies in millimeter wat de lengte is. Lees de waarde op de band af, en tel de huislengte er bij op. Nu heb je precies de binnenwerkse maat van je kozijn.

Verwarrend?

Let op wat je meet:

• Dus op de buitenwerkse maat te meten is het lipje uitgeschoven. Je meet dus vanaf de binnenkant van het lipje.
• Om de binnenwerkse maat te meten is het lipje ingeschoven. Je meet dus vanaf de buitenkant van het lipje.

Maten

Rolmaten heb je in verschillende lengtes. De meestgebruikte hebben een lengte van twee meter, maar er zijn er bijvoorbeeld ook van drie of vijf meter. Hoe groter de rolmaat, hoe zwaarder deze zal zijn. Naast het extra gewicht voor de meetband, zal ook de veer zwaarder en krachtiger moeten zijn, om de extra hoeveelheid band voor de grotere lengtes op te kunnen rollen.

Schuifmaat

Om heel precies de maat van kleinere voorwerpen te meten kun je gebruik maken van een schuifmaat. Om een voorwerp te meten schuif je de schuifmaat open, zodat en voorwerp er tussen past. Schuif nu weer dicht, zodat het voorwerp precies past. Op de hoofdschaal lees je de waarde af. Op de tweede schaal, de nonius, kijk je bij welk getal de streepjes precies tegenover elkaar staan. Dit maakt het meten nog nauwkeuriger, en kun je precies aangeven of je één millimeter meer of minder hebt, of zelfs halve of kwart millimeters kunnen zo gemeten worden. Welke waarde je precies krijgt hang af van de gebruikte schalen.

Lees verder

• Het Internationale Stelsel van Eenheden
• Prefixen, zoals vastgelegd in het SI-stelsel