De overheadprojector, werkt dat nog?

Met beelden en projecties kan tijdens een lezing of les de behandelde stof extra verheldering krijgen. De overheadprojector projecteert bij lessen, lezingen of presentaties een beeld op een scherm. Vóór de digitale borden een rol gingen spelen bij het presenteren van lessen en begeleiden van voordrachten, was deze rol weggelegd voor de overheadprojector. We bekijken of diens rol is uitgespeeld, of dat er nog goede mogelijkheden liggen.

Feedback

Als twee mensen zich over een probleem buigen, pakken ze vaak papier en pen, om een en ander duidelijk te kunnen maken. Aan elkaars gezicht kunnen ze zien of het betoog begrepen wordt, of niet. Snel bijsturen van de uitleg is door deze feedback mogelijk. Het is ook wenselijk, het voorkomt misverstanden.

Bij een presentatie, of In de klas

Ook in de klas is deze feedback noodzakelijk. Hoe sneller hij loopt, hoe beter het is. Alleen heb je hier aan papier en pen niet zoveel. Je moet dus grijpen naar andere hulpmiddelen, zoals het schoolbord, magneetbord, flanelbord, etc. De meeste van deze hulpmiddelen hebben het nadeel, dat de leerkracht zich van de klas moet afwenden. Hij verliest daardoor het overzicht, de feedback wordt gestoord en vertraagd. Bovendien, als hij doorpraat is hij veel moeilijker te verstaan.

Ideaal zou daarom zijn een hulpmiddel, waarbij de leerkracht zich niet van de klas hoeft af te wenden, zodat hij kan zien welke indruk zijn woorden maken, en waardoor hij beter te verstaan is. Bovendien is alleen het bord en een krijtje niet al te afwisselend…

Vertonen

Daarom bestaan er, al enige tientallen jaren, apparaten die afbeeldingen kunnen vertonen, maar ook geschreven teksten, zonder dat de ruimte verduisterd hoeft te worden, zonder dat de leerkracht zich van de klas hoeft af te draaien. Hij/zij kan direct aantekeningen maken, en de les hoeft ook niet verstoord te worden. Zo'n apparaat is tegenwoordig vaak een digitaal schoolbord, maar tot voor kort kon daar de overheadprojector voor gebruikt worden. Trouwens, op veel plaatsen wordt deze nog steeds met succes ingezet. Er worden voor de overheadprojector transparanten gebruikt, meestal aangeduid met het Engelse woord sheets. In dit artikel zal hoofdzakelijk het Nederlandse woord transparanten gebruikt worden.

Overheadprojector

De laatste jaren is het digitale schoolbord aan een enorme opmars bezig, waarmee dit alles uitstekend gerealiseerd kan worden. Enkele jaren geleden kon een alternatief gevonden worden, dat alternatief wordt nog steeds gebruikt: in klaslokalen waar nog geen digitaal schoolbord hangt, of in conferentieruimtes, kan gebruik gemaakt worden van de overheadprojector. In dit artikel kijken we naar de mogelijkheden van dit apparaat.

Media

De leerkracht (of: cursusleider, spreker, etc.) kiest zijn leer- en/of presentatiemiddel allereerst op grond van de aan te bieden stof. Voordelen van het gebruik van audiovisuele media is over het algemeen dat de aandacht van het gehoor wordt gefocust, er is meer afwisseling, meer aandacht. De boodschap komt beter over, wordt beter onthouden. De overheadprojector kan daar een belangrijke rol spelen, evenals trouwend het digitale schoolbord.

Werking

Je ziet op de afbeelding een dwarsdoorsnede van de overheadprojector. Op het werkvlak wordt een transparant (ook wel op z'n Engels: sheet) gelegd. Hierop staat een tekst en/of een afbeelding.

De lamp in de kast projecteert het transparant, via de fresnel-lens, op de spiegel in de kop. Daarvandaan wordt het via het objectief op het bord of op het scherm geprojecteerd. Met een scherpstelknop wordt de afstand tussen fresnel-lens gewijzigd, waardoor het beeld qua scherpte aangepast kan worden aan de afstand tussen projector en scherm.

Pluspunten

Aan het werken met de overheadprojector zitten enkele voordelen, die voor een deel ook toepasbaar zijn op digitale schoolborden, bijvoorbeeld:

• Snel oogcontact, snelle feedback
• Bediening is simpel
• Veel praktische mogelijkheden
• Je houdt tijdens het werk oogcontact met je groep
• Transparanten met tekeningen en tekst kunnen van tevoren zijn klaargelegd.
• Materialen kunnen worden bewaard en dus hergebruikt.
• Transparanten zijn snel te wisselen.
• Door transparanten over elkaar te leggen kunnen afbeeldingen opgebouwd en gecombineerd worden.
• Door projectiebeeld te combineren met het krijtbord of whiteboard (je projecteert dan op dat bord) kun je afbeeldingen, teksten met elkaar combineren. Bovendien geeft het lichtbeeld extra focus.
• Je kunt allerlei mintransparantjes maken, die je combineert met de 'gewone'.

Wat heb je nodig?

Je kunt verschillende materialen gebruiken. Hieronder een lijstje.

• De overheadprojector zelf, uiteraard.
• Het projectiescherm. Je kunt ook projecteren op een whiteboard of krijtbord.
• Transparanten (sheets). Deze bestaan voorgedrukt met verschillende liniëringen. Ze zijn uiteraard ook zelf aan te maken.
• Uitwisbare stiften (Whiteboardmarkers), zodat de afbeelding gewist kan worden.
• Permanente stiften, als de afbeelding onuitwisbaar moet zijn.
• Transparante materialen (liniaal, sjablonen, mallen)
• Ringbanden, om transparanten in te bewaren.
• Minitransparantjes. Afbeeldingen die je uitknipt uit een groter transparant, om in bepaalde situaties te gebruiken. Voorbeeld: in een les of spreekbeurt over verkeerssituaties gebruik je minitransparantjes waarop voertuigen of verkeersborden staan, zodat je snel effecten in een situatie kunt laten zien en veranderen.

Tips

Overheadprojectie heeft zijn voordelen. Als echter het geprojecteerde beeld niet duidelijk of zelfs onleesbaar is, of als het scherm erg vol staat met vormen, kleuren, tekst, dan beginnen de voordelen te vervagen.

Enkele tips:

• Gebruik zoveel mogelijk eenvoudige lettervormen, zonder allerlei versieringen
• Schrijf letters liever los dan 'aan elkaar'.
• Schrijf niet te klein.
• Laat ingewikkelde(r) afbeeldingen liever in delen zien, opgebouwd via overlays (transparanten die je over elkaar heen legt), dan deze in één keer op het scherm te zetten.
• Kleur en contrast kan bijdragen tot goede leesbaarheid. Maar pas op voor overdrijving, teveel verschillende kleuren en contrasten zijn eerder verwarrend dan verduidelijkend.
• Niet teveel tekst tegelijk. Gebruik desnoods liever enkele transparanten achter elkaar.
• Niet te weinig tekst. Als je publiek minutenlang naar één of twee woorden zit te kijken, dan roept dat irritatie op.
• Bedenk van tevoren wat je wil vertellen en probeer in te schatten hoe het publiek naar je scherm kijkt. Is de informatie zinvol, aanvullend, of alleen maar 'vullend'?

Digitale borden

Zoals je ziet zijn alle tips eigenlijk ook van toepassing op digitale borden of op het gebruik van krijtborden en whiteboarden.

Gebruik

In feite kun je alles dat je ook op werkbladen of via digitale borden presenteert, ook via de overheadprojector doen. Soms is er geen digitaal bord voorhanden, maar kun je wel beschikken over een overheadprojector.
Soms zijn ze er beide, maar geeft het gebruik van een overheadprojector weer een verrassend effect.
Uiteindelijk wil je met je presentatie iets overbrengen en is het belangrijk dát medium te kiezen, dat je daarbij het beste kan helpen.