Biografische gegevens Renate Dorrestein

In dit artikel vind je informatie en biografische gegevens over de auteur Renate Dorrestein, haar leven en haar boeken.

Biografische gegevens

Renate Maria Dorrestein wordt op 25 januari 1954 geboren in Amsterdam. Ze groeit op in Amstelveen in het gezin van een advocaat en een voormalige onderwijzeres, samen met een oudere zus en een zusje en broer die jonger zijn. 'Katholiek maar volstrekt niet orthodox', zo typeert ze het gezinsleven jaren later in een interview. Schrijven doet ze al op de lagere school: ieder jaar voltooit ze een 'jaarboek' waaruit ze moet voorlezen als het af is. In Amstelveen volgt ze het gymnasium aan het Keizer Karel College. In die jaren beweegt ze zich regelmatig langere tijd voort op krukken of in rolstoelen, omdat ze herhaaldelijk operaties moet ondergaan waarbij kraakbeen verwijderd wordt. Na het behalen van het gymnasiumdiploma besluit ze niet te gaan studeren, maar te gaan werken. Ze komt terecht bij uitgeverij Spaarnestad waar ze als 'proefkonijn' dient voor een nieuw op te zetten interne opleiding. Ze wordt verslaggever voor 'Panorama' (de eerste vrouw in de zestigjarige geschiedenis van het blad) en maakt in die hoedanigheid veel verre reizen. Zo is ze, 19 jaar oud, op Cyprus om daar de burgeroorlog te verslaan.

In 1977 begint ze samen met Liesbeth Hendrikse een bureau dat in opdracht journalistieke producties verzorgt. Twee jaar later vestigt ze zich als zelfstandig tekstschrijfster en in 1981 is ze korte tijd hoofdredacteur van het tijdschrift 'Mensen van Nu'. In datzelfde jaar vindt een dramatische gebeurtenis plaats: haar jongere zusje maakt op 20-jarige leeftijd een eind aan haar leven.

In 1982 treedt Dorrestein toe tot de redactie van 'Opzij' waaraan ze tot 1987 verbonden blijft. Naast dat redacteurschap schrijft ze columns voor 'Viva', 'De Tijd' en 'Bzzlletin'. In 1985 richt ze samen met onder anderen Elly de Waard en Anja Meulenbelt de Anna Bijns-Stichting op, die sinds 1986 de Anna Bijns-prijs toekent, bestemd voor een auteur die 'de vrouwelijke stem in de letteren' opvallend en aansprekend doet klinken. Als 'writer-in-residence' is Dorrestein in de periode 1986-1987 een klein jaar verbonden aan de universiteit van Michigan. Na terugkeer besluit ze zich geheel aan het schrijven te gaan wijden, een bezigheid waarvoor ze zich enkele keren terugtrekt op de Schotse eilanden.

Latere jaren worden sterk bepaald door haar ziekte ME (myalgische encephalomyelitis), ook vaak aangeduid als chronisch vermoeidheidssyndroom. De vele verschijnselen verbonden met deze ziekte (o.a. uitputting bij geringe inspanning, concentratieverlies, spierzwakte) beperkten haar lange tijd in haar mogelijkheden. In 1991, na anderhalf jaar stilzwijgen over de ziekte, spreekt ze over haar leven als ME-patiënt in een radioprogramma, waardoor er veel aandacht komt voor de ziekte die vaak niet als zodanig erkend wordt. Tot meer publiciteit rond ME draagt ook het boek bij dat Dorrestein schrijft over haar leven met deze ziekte: 'Heden ik' (1993). Na het verschijnen daarvan richt ze het ME-fonds op dat onderzoek naar de ziekte moet stimuleren. Dorrestein komt de ziekte voor een groot deel te boven en meldt in 2001 in een interview in de Volkskrant weer negentig procent van haar vroegere energie terug te hebben.

Hoofdlijnen van het werk

'Al mijn boeken hebben in feite maar één thema: de dood van mijn zusje en het schuldgevoel daarover.' Aldus vatte Renate Dorrestein in 1988 haar schrijverschap tot op dat moment samen. In datzelfde jaar verscheen het boek waarin ze voor het eerst openlijk schreef over de zelfmoord van haar zusje en over de schuldgevoelens die dat voor haar met zich meebracht. In eerdere boeken waren weliswaar verwijzingen naar het gebeurde te vinden (mensen die van rotsen of balkons springen, Akelei in 'Vreemde streken' die aan boulimia lijdt en zelfmoord wil plegen, Topaas in 'Noorderzon' die zich schuldig voelt aan een verkeersongeluk met dodelijke afloop) maar pas in 'Het perpetuum mobile van de liefde', een mengeling van essay, fictie en autobiografisch verhaal, kon Dorrestein de zin 'Mijn zusje is van een flatgebouw gesprongen' zonder omwegen opschrijven.

'Het perpetuum mobile van de liefde' is veel feller van toon dan haar eerdere boeken waarin spannende verhalen vol bizarre gebeurtenissen en ironische opmerkingen hand in hand gaan met een duidelijk maatschappelijk engagement en daardoor verwantschap vertonen met het werk van een schrijfster als Fay Weldon. Kern van dat engagement zijn Dorresteins 'nooit bedarende woede over het feit dat mannen en vrouwen niet dezelfde soort levens kunnen leiden' en de verontwaardiging over 'het noodlot dat mij indeelde bij nou net dat geslacht waaraan toevallig geen voordelen toevallen'. Dorrestein trekt ten strijde tegen ideeën over vastliggende rolverdelingen tussen mannen en vrouwen en de systematische ontkenning van de manier waarop vrouwen de werkelijkheid ervaren. In haar columns (verzameld in 'Korte metten') en artikelen zet ze haar standpunten uiteen en pakt ze alle feministische thema's aan, in haar romans kiest ze voor vlot leesbare, spannende en fantasierijke verhalen vol bizarre gebeurtenissen waarbij de scheidslijn tussen verbeelding en werkelijkheid moeilijk te trekken is. Voor het schrijven van die romans formuleerde ze eens 'De Wetten van Dorrestein' die als volgt luiden:

1. Een aantal kwinkslagen
2. Een aantal stoten onder de gordel
3. Minimaal één zin waarin ik iets verstandigs zeg
4. Een einde waarin ik het voorgaande geheel op z'n kop zet.

Zo is 'Buitenstaanders', de roman waarmee ze in 1983 debuteerde, een uitbundig en origineel boek over een gezin dat met de auto strandt en belandt in een huis met wel erg bizarre bewoners. Wat werkelijkheid en wat verbeelding is, valt in deze groteske geschiedenis moeilijk aan te geven. Voor de hoofdpersonen in het boek, en ook in andere boeken van Dorrestein, is de werkelijkheid van minder belang dan fantasie, verlangen en verbeelding. Kenmerkend daarvoor is dat het meisje Sterre in 'Buitenstaanders' haar zusjes voorhoudt dat de werkelijkheid pas bestaat als je je er iets van aantrekt. 'De werkelijkheid,' zegt een Dorrestein-personage in een van haar boeken, 'daar is al voldoende van. Vertel me liever een goed verhaal.' Met die wetenschap is het niet verwonderlijk dat de figuur van Alice uit Lewis Carrolls 'Alice in Wonderland' en de vraag of wat Alice ervaart droom is of realiteit, Dorrestein altijd hebben geïntrigeerd. In 'Haar kop eraf!' (1988) verdiept Dorrestein zich verder in de figuur van Alice en stelt ze dit eigenwijze, ondernemende en nieuwsgierige meisje voor als 'ideale heldin voor hedendaagse feministes'.

De romans van Dorrestein zijn wel eens in verband gebracht met het genre van de 'Gothic Novel' dat vooral aan het eind van de achttiende eeuw zeer geliefd was. De verklaring daarvoor ligt in de voorliefde van de auteur voor het fantastische, gruwelijke en gewelddadige. Moord, verkrachting en mishandeling -steeds met een zekere grimmige luchtigheid beschreven- zijn bepaald niet zeldzaam, evenmin als onbekende eilanden en geheimzinnige kastelen. In 'Het hemelse gerecht' (waarin de opdracht voorin luidt: 'Voor alle trouweloze mannen') nemen twee zussen drastische maatregelen wanneer de minnaar die zij reeds jaren deelden, plotseling meedeelt hen te willen verlaten. Ze sluiten hem op zolder op en voorzien hem alleen nog maar van water. In 'Ontaarde moeders' spelen verkrachting, geweld binnen het huwelijk en tussen ouders en kinderen een rol. Zoals vaker gaat Dorresteins sympathie in deze roman uit naar het kind dat het slachtoffer van de gebeurtenissen dreigt te worden.

Een heel aparte plaats in het oeuvre van Dorrestein word ingenomen door 'Heden ik'. In dit autobiografische boek schrijft ze over haar leven als ME-patiënt en over het gevecht dat zij moet leveren nu ze als gevolg van de ziekte verder moet leven met 'een lichaam van karnemelkse pap'. 'Heden ik' beschrijft de plotselinge omslag in haar leefpatroon, de gang langs artsen en hulpverleners, het onbegrip van de weliswaar goedwillende omgeving, het gebrek aan medische erkenning (volgens Dorrestein mede ingegeven door het feit dat ME vooral een vrouwenziekte is) de woede, het verdriet en de gelatenheid waaraan ze ten prooi is en de strijdlust die, op goede dagen, toch ook weer aanwezig is.

Die lange, sombere weg van aanvaarden en haar leven opnieuw inrichten, sloot Dorrestein af met het schrijven van 'mijn somberste boek': de roman 'Een sterke man'. Hierin verzamelt een tiental kunstenaars zich in een kasteel op het Ierse platteland op uitnodiging van een mecenas die echter met zijn manipulaties van mensen en groepsprocessen gebeurtenissen op gang brengt die tot een fatale afloop leiden. De setting van het verhaal (tien mensen op een afgelegen locatie) doet denken aan 'Tien kleine negertjes' van Agatha Christie. Dorrestein speelt met dit gegeven een uitgekiend spel. Incest, moord en doodslag binnen de familie, onwaarschijnlijke gebeurtenissen en laconieke humor zijn in het nadien verschenen 'Verborgen gebreken' (1996), dat in Schotland is gesitueerd, ook weer volop aanwezig. Gruwelijke gebeurtenissen binnen gezinsverband spelen ook een belangrijke rol in 'Een hart van steen' (1998), over een gezin waarvan de ouders hun kinderen, op één na, en zichzelf ombrengen, en in 'Zonder genade' (2001) over het verdriet van Franka en Phinus, 'al veertien jaar een hecht paar', na het overlijden van hun (stief)zoon Jem, die als hij voor het eerst met een vriendinnetje uit is, in een disco wordt doodgeschoten. Verdriet dat leidt tot vervreemding en met name bij Phinus tot (niet geheel onterechte) schuldgevoelens.

Toen 'Buitenstaanders' in 1983 verscheen, reageerde de literaire kritiek met veel enthousiasme. Na het verschijnen van 'Noorderzon' in 1986 waren er echter ook veel negatieve recensies waarin de opvatting doorklonk dat alle spanning, humor en spectaculaire gebeurtenissen diepgang en serieuze behandeling van een thema in de weg stonden. Dorresteins laatste romans konden weer op meer waardering rekenen: 'Een sterke man' werd genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs, 'Verborgen gebreken' voor de Gouden Uil en 'Een hart van steen' voor de Trouw Publieksprijs. Voor haar gehele werk kreeg ze in 1993 de Annie Romein-prijs van het blad 'Opzij'. Een erkenning van haar kwaliteiten als auteur en haar populariteit bij een breed publiek, vormde ook het feit dat zij werd gevraagd het Boekenweekgeschenk ('Want dit is mijn lichaam') te schrijven voor de Boekenweek van 1997. De Boekenweek had in dat jaar religie als thema en Dorrestein sloot daar met haar novelle op aan. In interviews liet ze zich vanaf het eind van de jaren negentig ook kennen als een gelovig mens, kracht vindend in het katholicisme.
Satire, spanning en vaart zijn de kenmerken die Dorresteins boeken voor het brede publiek aantrekkelijk maken. De diverse titels worden regelmatig herdrukt en ook op middelbare scholen grif gelezen. Een handleiding voor beginnende schrijvers, aan de hand van haar eigen ervaringen, schreef ze met 'Het geheim van de schrijver' (2000). De tekst werd gedurende twee dagen voorgepubliceerd op internet en was gratis te downloaden, een publiciteitsstunt die de verkoop niet bleek te schaden. De Amerikaanse vertaling van 'Een hart van steen' (1998) zorgde voor een doorbraak in de Verenigde Staten. Het bedrag waarvoor de vertaalrechten werden verkocht, was in Nederland nieuws voor de kranten.

Primaire bibliografie

• 1976 'Voorleesboek voor planten' (non-fictie). Ploegsma.
• 1976 'Wie mooi wil zijn : raadgevingen uit vervlogen tijden' (non-fictie). In samenwerking met Marjan Pennings. Ploegsma.
• 1983 'Buitenstaanders' (roman). Bert Bakker.
• 1984 'Vreemde streken' (roman). Contact.
• 1986 'Noorderzon' (roman). Contact.
• 1987 'Een nacht om te vliegeren' (roman). Contact.
• 1988 'Haar kop eraf! : Alice als ideale heldin voor hedendaagse feministes' (essay). Perdu.
• 1988 'Korte metten' (columns). Samengesteld door Liesbeth Hendrikse. Contact.
• 1988 'Het perpetuum mobile van de liefde' (autobiografisch essay). Contact.
• 1989 'Vóór alles een dame : een vrolijke geschiedenis in dagelijkse afleveringen' (roman en literaire almanak). Contact. In 1996 verscheen een aangepaste editie voor het jaar 1997.
• 1991 'Het Hemelse Gerecht' (roman). Contact.
• 1992 'Katten en de kunst van het boekenonderhoud = Cats and the art of book maintenance' (speciale uitgave ter gelegenheid van de Vijfde Internationale Feministische Boekenbeurs. Drukkerij Virginia.
• 1992 'Ontaarde moeders' (roman). Contact.
• 1993 'Heden ik' (autobiografie). Contact.
• 1993 'Levensrampen' (verhaal). Designatori; Omnia Current (gelegenheidsuitgave).
• 1994 'Een sterke man' (roman). Contact.
• 1996 'Verborgen gebreken' (roman). Contact.
• 1997 'Het tiende inzicht' (verhaal). Édition Richard.
• 1997 'Want dit is mijn lichaam' (novelle). CPNB. Uitgegeven ter gelegenheid van de Boekenweek 1997.
• 1998 'Een hart van steen' (roman). Contact.
• 1999 'Voor liefde: klik op F (verhaal). Brokaat.
• 2000 'Peter Martens : 1937-1992' (fotoboek met tekst van Renate Dorrestein). DUO/DUO.
• 2000 'Het geheim van de schrijver' (handleiding). Contact.
• 2001 'Zonder genade' (roman). Contact.

De thematiek van het oeuvre van de auteur

• A De schrijfster gebruikt 1 hoofdthema dat in elk van haar werk terug te vinden is:
• 'Al mijn boeken hebben in feite maar één thema: de dood van mijn zusje en het schuldgevoel daarover.'
• Voor dit boek gebruikte Renate nog meer thema’s namelijk: Incest, moord en doodslag binnen de familie, onwaarschijnlijke gebeurtenissen en laconieke humor zijn in het nadien verschenen 'Verborgen gebreken' (1996), dat in Schotland is gesitueerd daarin zijn de thema’s weer volop aanwezig.
• B de schrijver zich pas gaan toewijden aan het schrijverschap nadat haar zusje zelfmoord heeft gepleegd. Ze schrijft veel over de hierboven genoemde thema’s.
• C er worden verschillende thema’s aan de orde gesteld. Zie A