Motivatie in de klas

Als docent ken je het vast, de leerlingen zijn niet vooruit te branden. De les is goed voorbereid, je denkt dat je leuke activiteiten hebt en toch krijg je van leerlingen of van een klas geen actieve houding terug. Ligt het dan aan jou? Ligt het aan de leerling? Is je les niet "leuk" of "interessant" genoeg? Motivatieproblemen bij leerlingen kunnen zwaar doorwegen op de les van een docent. Wanneer je echter meer inzicht krijgt in de factoren die motivatie beïnvloeden, kun je weer grip krijgen op de situatie.

Is motivatie nodig om te leren?

Een vaak voorkomende bewering is dat motivatie nodig is om te leren. Het ligt eigenlijk net iets anders, leren leidt áltijd tot motivatie, maar motivatie leidt niet per se tot leren. Dat is een vaak voorkomende misvatting. Een leerling kan heel gemotiveerd zijn om een leuk spelletje te spelen in de les, maar dat betekent niet per se dat die leerling ook leert. Leerlingen proberen te motiveren door vooral in te zetten op “leuke” lessen is dus geen goede keuze, dan vinden leerlingen namelijk de activiteiten leuk, maar daarom niet per se het vak of het leren op zich. Wanneer je vooral probeert te motiveren door je lessen op te leuken en je niet richt op het leerrendement van je activiteiten, schiet je niet alleen je doel voorbij, maar je tast daarbij ook nog eens dé belangrijkste factor van motivatie aan, namelijk het leren zelf. Heel wat onderwijsvernieuwingen die de structuur en activiteiten aanpassen om op die manier leerlingen te motiveren, zijn reeds gefaald of bereiken niet het gewenste doel. (competentiegericht leren, leerpleinen, zelfsturend leren,...)

Mindset

Fixed mindset
Een belangrijke onderdeel van motivatie is bijvoorbeeld hoe een leerling over zichzelf denkt, ook wel de ‘mindset’ genoemd. Sommige leerlingen geven het op omdat ze denken dat ze gewoon niet slim genoeg zijn. Zij zien intelligentie als een aangeboren iets en denken dat ze er verder geen invloed op hebben. Dit wordt ook wel een fixed mindset genoemd. Sommige van deze leerlingen zullen ook bewust minder hard werken om hun ego te beschermen. Wanneer ze dan laag scoren, ligt het namelijk niet aan hun intelligentie, maar aan hun inzet. Misschien ken je deze leerlingen wel, ze zijn vaak de eersten die roepen dat ze er toch niet veel voor gedaan hebben.

Growth mindset
De tegenpool van de fixed mindset is de growth mindset (of ook vaak groei-mindset genoemd). Een leerling met een growth mindset weet dat hard werken nodig is om slimmer te worden. Intelligentie is in zijn/haar ogen geen vaststaand iets. Wanneer deze leerling een onvoldoende haalt, ligt dat niet aan het feit of hij/zij niet slim genoeg is, maar wel aan de voorbereiding en het gebruik van verkeerde leerstrategieën.

Complimenteren
Concentreer je dus op wat leerlingen onder controle hebben, dat is niet hun intelligentie, maar wel hun inzet en de strategieën die ze gebruiken. Bedenk dan ook dat je leerlingen eigenlijk niet moet complimenteren met mooie cijfers of omdat ze “slim” zijn, maar voornamelijk voor inzet en hard werken. Wanneer je een leerling met een mooi cijfer complimenteert en hij/zij heeft daar eigenlijk niks voor gedaan, dan is de kans groot dat deze leerling in de toekomst minder goed te motiveren zal zijn wanneer hij/ zij wél hard moet gaan werken voor goede cijfers. Dan krijg je een leerling die zegt: “Ik ben gewoon niet slim genoeg.” Beloon dus altijd de inzet, niét het cijfer of de intelligentie. Heb je een slecht cijfer? Dan heb je waarschijnlijk niet hard genoeg gewerkt of verkeerd geleerd. Ook communiceren dat een leerling te weinig inzicht heeft, kan funest zijn voor de motivatie. Inzicht krijg je door kennis, kennis krijg je door hard en efficiënt te werken.

Het pygmalion-effect

Een andere factor die invloed heeft op de motivatie is de verwachting die je hebt van de leerlingen. Het is superbelangrijk om je hoge verwachtingen uit te spreken naar je leerlingen en de lat ook hoog te leggen voor iedereen, ongeacht wat je denkt over hun mogelijkheden. Doe je dat niet, dan krijg je negatieve self-fulfilling prophecies. Je denkt dat een leerling het niet kan, je benadert de leerling, vaak onbewust, anders en je legt de lat lager, wat uiteindelijk leidt tot lagere prestaties en een bevestiging van jouw verkeerde aanname. Dit heet ook wel het pygmalion-effect. Hoge verwachtingen voor je studenten motiveert hen om aan die verwachting te voldoen.

De drie belangrijkste factoren voor motivatie

Volgens Daniel Pink (schrijver van verschillende boeken over motivatie) zijn er drie zaken nodig om motivatie te krijgen:

• Meesterschap
• Autonomie/ status (gezien worden, gewaardeerd worden)
• Een doel

Meesterschap

Dit houdt in dat leerlingen ergens beter in worden en dit ook zelf merken. Leren leidt altijd tot motivatie, motivatie leidt niet altijd tot leren.

Leerlingen zien niet altijd het belang in van wat ze leren, maar eens ze de basis beginnen te beheersen, zullen bepaalde taken minder inspanning vragen en ook leuker worden. In het begin kan dit dus best moeilijk zijn. Wellicht heb je in het begin ook meer extrinsieke motivatie nodig om dit stadium te bereiken. Denk bijvoorbeeld aan het leren bespelen van een instrument, in het begin moet je echt doorzetten, maar eens je een paar deuntjes kunt spelen, dan wordt het pas echt leuk.

Geef dus ook veel feedback en moedig studenten aan om tot het punt van intrinsieke motivatie te komen. Wanneer je een beetje geduld hebt en hoge verwachtingen hebt van elke leerling bij het oefenen van de leerstof, dan leggen je de basis zodat een leerling later gemakkelijker leert en het ook leuker vindt. Het werk dat een leerling doet moet echt niet altijd leuk zijn, succes krijg je door hard te werken en door te zetten. Dus nogmaals, complimenteer hard werken, niet de cijfers.

Autonomie

Dit is een lastiger punt in het onderwijs. Wanneer je studenten autonomie geeft voor ze echt de basiskennis beheersen, dan zullen ze ongetwijfeld slechte keuzes maken die rechtstreeks invloed hebben op de kwaliteit van het leren (zie keuzewerktijd, ontdekkend leren, …). Het is wel belangrijk dat je tegemoetkomt aan de behoefte om je gewaardeerd te voelen, te voelen dat je competent bent en dat je controle hebt over wat je doet en dan kom je weer bij het complimenteren van inzet en het beheersen van de leerstof.

Een doel

Wanneer je leerlingen laten blijken enkel interesse te hebben in doelen op korte termijn, zoals slagen voor een toets, wat gebeurt er dan wanneer het doel bereikt is? Lesgeven aan leerlingen die enkel te motiveren zijn door cijfers of door strafwerk, is niet echt het leukste wat er is. Lesgeven aan leerlingen die leren op zich als doel zien, is een hele andere zaak. Zij luisteren aandachtig, werken hard en willen ook echt nieuwe zaken koppelen aan de kennis die ze al hebben. Een doel hebben geeft ons dan de drive om moeilijke stof te beheersen, gewoon, omdat je ook het gevoel hebt dat het kan.

Wat is dan de rol van de docent?

Geef de leerlingen zo les dat zij het gevoel krijgen dat ze de stof echt gaan beheersen en dat ze het leren op zich leuk vinden. Ga niet gewoon de stof behandelen om vervolgens ongeacht het begrip van de leerling, door te gaan. Dit zorgt er namelijk voor dat leerlingen de stof niet kúnnen beheersen en dan is de motivatie ver te zoeken. Stem lessen dus niet af op het motiveren van de leerlingen, maar stel je lessen zo op dat er een zo groot mogelijk leereffect is en dat leerlingen ook merken dat ze leren.