Jaarfeesten op de vrijeschool - Sint Michaël tot kerstspel

Jaarfeesten nemen op de vrijeschool een belangrijke plek in. Het jaar krijgt ritme en wordt overzichtelijk door het beleven van de seizoenen. Die belevenis van het jaar, met een beweging van naar binnen keren in de herfst en winter tot het naar buiten gericht zijn en zoveel mogelijk licht verzamelen in de zomer, krijgt vorm in alle verschillende jaarfeesten die op de vrijeschool gevierd worden. De herfstfeesten Sint-Michaël, Sint-Maarten en Sinterklaas volgen elkaar op en leiden ons steeds duidelijker naar de adventtijd en Kerstmis.

29 September - Sint-Michaël

draak
Het Sint-Michaëlsfeest wordt in Nederland buiten de antroposofische gemeenschap nauwelijks gevierd. Er zijn veel verhalen rondom dit feest, van ridder Joris die hulp krijgt van de aartsengel of Sint-Michaël, tot de engel Michaël die de draak uit de hemel verjaagt. Alle verhalen rondom Sint-Joris of Sint-Michaël hebben echter één ding gemeen: iemand vecht tegen de draak en overwint, met of zonder hulp. Binnen de vrijeschool is dit een feest met betekenis: er zijn vele draken op ieders pad. Draken die je van buiten kunnen verleiden, bedreigen of angstig kunnen maken, maar ook draken die in jezelf leven: gevoelens of uitdagingen die je lastig vindt. Het vraagt moed om deze draken te weerstaan of te verslaan en je uitdagingen aan te gaan.

Oogst

Sint-Michaël is ook een echt herfstfeest. De tijd waarin de appels rijp geplukt kunnen worden en de oogst werd binnengehaald om de wintermaanden door te kunnen komen. Oogst is iets om dankbaar voor te zijn. Dit kan de letterlijke oogst zijn, maar ook figuurlijk. Wat heeft dit jaar je opgeleverd, aan innerlijke rijkdom, ontwikkeling of uitdagingen? Hoe kun je daar de donkere tijd die komen gaat op teren?

Sint-Michaël op de vrijeschool

Op de vrijescholen wordt Sint-Michaël op verschillende manieren gevierd, echter het 'moedig zijn' zal vaak een herkenbare component zijn. In combinatie met aandacht voor de oogst wordt er bijvoorbeeld een spelletjes gedaan waarbij de kinderen een appeltje moeten pakken bij de slapende reus, zonder dat hij wakker wordt! Ook kunnen er spelletjes gedaan worden waarin moed en vindingrijkheid belangrijk zijn.

11 November - Sint-Maarten

Geven en ontvangen

Het verhaal van Sint-Maarten vertelt over de ridder Maarten die op weg was naar de stad. Voor de stadspoort vindt hij een bedelaar die het koud heeft. Sint-Maarten snijdt zijn warme mantel in tweeën en geeft de helft ervan aan de bedelaar, de andere helft houdt hij zelf. Om iets te kunnen schenken moet je genoeg hebben, als je de hele mantel weg geeft krijg je het zelf koud. En ook het ontvangen speelt een rol: de bedelaar kreeg een halve mantel, de andere helft van de warmte zal hij zelf moeten verzorgen.

Lichtje in de duisternis

Sint-Maarten is ook 40 dagen voor de kortste dag, hier begint de voorbereiding op de donkere wintertijd echt. In die donkere dagen is het belangrijk dat je een lichtje in de duisternis kunt blijven vinden. Dit kan de duisternis buiten jezelf maar ook de duisternis in jezelf zijn. Waar zijn de lichtpuntjes?

Sint-Maarten op de vrijeschool

Op veel vrijescholen worden knollen uitgehold en versierd tot lampionnen. Pompoenen schijnen prachtig door maar komen niet uit de donkere aarde, en hebben daarom minder de voorkeur. Het lichtje in het donker wordt zo letterlijk: in iets wat uit de donkere aarde komt laten we een kaarsje branden. Met hun lampionnen gaan de kinderen langs de deuren en vragen met liedjes om goede gaven. Heel vroeger kregen kinderen dan gedroogd fruit of kastanjes die dan later gepoft werden. Tegenwoordig zijn de goede gaven erg verschillend per streek en per school.

5 December - Sinterklaas

Eerbiedige verwachting

Vanaf het moment dat de Sint voet aan wal zet zijn de verwachtingen bij alle kinderen hoog gespannen. Eigenlijk is het heel bijzonder dat het uiteindelijk verwachte feest op vijf december zich afspeelt rondom de eerste advent. De verwachting begint bij Sinterklaas en wordt overgenomen door de verwachting van het kerstkind in december. Sinterklaas is een heilige, en iedereen in Nederland kent hem wel als eerbiedwaardige schenker van cadeautjes die door de schoorsteen in je schoen gedaan worden.

Kind in jezelf

Sinterklaas is de kindervriend, maar je zou hem ook kunnen zien als de vriend van het kind in jezelf. Door het maken van de surprises en gedichten ontwikkel je je creativiteit, maar ook de verbondenheid met diegene voor wie jij bezig bent. De kunst is om met dat kind in jezelf verbonden te blijven.

Sinterklaas op de vrijeschool

Op de vrijescholen wordt bewust gekozen voor een sfeer van verwachting, eerbied en vertrouwen. Dat is een heel andere sfeer dan die veel op televisie wordt geschapen, waarbij het vaak nog maar de vraag is of het feest of de aankomst door kan gaan door allerlei rampen en onhandigheden. De aankomst van Sinterklaas is vaak een rustige, eerbiedwaardige aankomst op school waarbij de kinderen liedjes zingen en misschien wel iets laten zien. In samenspraak bedenken school en ouders per klas wat de kinderen zullen krijgen. Dit zijn vaak cadeautjes die door de ouders van te voren zelf gemaakt moeten worden: een kistje om schatten in de bewaren, een klimkabouter, of een map voor de schilderingen bijvoorbeeld. Elke ouder gaat hiermee (stiekem) aan de slag voor zijn of haar eigen kind en de resultaten worden door Sinterklaas in de klas uitgereikt.

Advent

Licht in jezelf

De tijd van advent is de tijd waarin het buiten steeds donkerder wordt. We gaan op weg naar de kortste dag en natuurlijk het kerstfeest. In die donkere tijd zullen we on onszelf het licht moeten vinden om deze duisternis te overwinnen. De kaarsen die met advent aangestoken worden helpen ons dit licht in onszelf te vinden en te bewaren op weg naar deze donkerste dagen.

Verwachting
Maar advent is ook de tijd waarin we onszelf klaarmaken voor het kerstkind, die het grootste licht met zich mee brengt. Door dit licht tegemoet te gaan met een open blik vindt het wellicht nieuwe onbeschenen plekjes in je geest.

Advent op de vrijeschool
De adventtijd wordt door de hele onderbouw beleefd. Vanaf de eerste klas (groep 3) zijn er meestal op de maandag na elke advent vieringen met de hele school samen, er worden liederen gezongen en kaarsjes worden aangestoken aan de adventskrans. De kaarsjes worden meegenomen naar de klas om hier de klassen-adventskrans aan te steken. Soms brandt deze de hele ochtend, soms alleen tijdens een deel van de ochtend. Voor de kleuters begint dit vaak met een advent-tuintje: een spiraal op de grond, gevormd door dennentakken met een kaarsje in het midden. De juf vertelt een verhaal en terwijl de klas zingt lopen de kinderen één voor één naar binnen om hun eigen kaarsje aan te steken en weer naar buiten. Ze nemen dit innerlijke lichtje mee naar buiten. De tweede en derde advent hebben ook hun eigen karakter. De vierde advent wordt bijna nooit gevierd omdat deze meestal in de kerstvakantie valt.

Kerstmis

Bron van licht

Met de geboorte van het kerstkind stellen we ons open voor het licht. Het licht wat we steeds dieper in onszelf moesten vinden kan nu gaan groeien. Vanaf nu gaan de dagen weer lengen en het licht wat we in ons dragen wordt ook buiten ons weer zichtbaar.

Kerstmis op de vrijeschool

In tegenstelling tot veel reguliere scholen zul je op weinig vrijescholen een kerstdiner terugvinden. In de kleuterklassen, en vaak ook in de eerste en tweede klas, wordt het kerstverhaal nagespeeld. De kinderen oefenen dit gezamenlijk tijdens de adventtijd en in de laatste weken mogen ouders komen kijken naar het spelletje in de klas of in de aula. In dezelfde periode bereiden de leerkrachten een kerstspel voor. Soms wordt dit voorafgegaan door een paradijsspel. Het paradijsspel vertelt van de schepping en het wegsturen van Adam en Eva uit de hof van Eden. Het kerstspel is hier een logisch vervolg op omdat dit spel vertelt van de geboorte van Christus, het kind dat op aarde komt en de hoop op een aards paradijs doet rijzen. Hij komt goedmaken wat eerder is misgegaan. Dit is het Oberufer kerstspel wat eeuwen geleden al werd opgevoerd en nu is de aan de taal nog te horen dat het een ouderwets stuk is. Toentertijd werden alle rollen door boeren vertolkt, ook de rol van Maria en engel en ook nu leven de spelers zich in in die boerencultuur. Je zou de vraag kunnen stellen waarom er niet gekozen wordt voor een modernere versie van dit verhaal of een ander kerstverhaal. Toch wordt er keer op keer voor gekozen het kerstspel te houden zoals het is, inclusief de enigszins oude taal. Het verhaal blijft actueel, de beelden die de kinderen elk jaar te zien krijgen kunnen door de herhaling zich verankeren in het geheugen: het worden een soort oerbeelden. Ook de volwassenen kunnen elk jaar nieuwe dingen ontdekken in dit eenvoudige maar troostrijke spel.