Schoenen: ons dagelijks schoeisel in spreekwoorden

De schoenen, de laarzen, de sloffen waarop wij iedere dag lopen, zijn in onze spreekwoorden terecht gekomen. Lang voordat opiniepeilingen en statistieken bestonden, weerspiegelden deze spreuken onze mening en ideeën over onszelf en onze samenleving. Het gaat eigenlijk niet over concrete schoenen als sportschoenen, wandelschoenen of dansschoenen, maar over schoeisel in 'spreekwoordelijke' zin. Spreekwoorden zijn vaste uitdrukkingen die laten zien hoe wij in de wereld 'staan' en stonden. U vindt deze 'gezegden' met uitleg op het internet, in speciale spreekwoordenboeken en woordenboeken als Koenen of Van Dale. Maar fijner nog is het als U ze kent en begrijpt, zonder iets na te hoeven zoeken zodat ze deel uit kunnen maken van uw dagelijkse taalgebruik.

Spreekwoorden als spiegels

Spreekwoorden weerspiegelen op een bepaalde manier onze maatschappij, met name onze normen en waarden. Maar ook een stukje van onze geschiedenis. Dat geldt voor spreekwoorden over schoeisel in het algemeen, maar ook voor alle andere spreekwoorden. Daarom maakt dit artikel deel uit van een special over diverse categorieën spreekwoorden.

Spreekwoorden over schoenen en hun betekenis

Er zijn een aardig aantal spreekwoorden waarin schoenen voorkomen. Daarnaast zijn er nog enkele waarin andere soorten schoeisel voorkomen. Bijvoorbeeld sloffen: iemand kan uit zijn slof schieten of het vuur uit zijn sloffen lopen. En dan er is nog een met laarzen erin: lopen met zevenmijlslaarzen. Maar in de meeste spreekwoorden over schoeisel komen gewone 'schoenen' voor.

‘Naast zijn schoenen lopen’

Het spreekwoord 'naast zijn schoenen lopen' betekent dat iemand verwaand is, zich trots gedraagt. Hij heeft, naar zijn idee, als het ware geen schoeisel nodig, zoals andere ‘gewone’ mensen. Hij loopt naast zijn schoenen van trots.

‘De moed zakt hem in de schoenen’

Het spreekwoord 'de moed zakt hem in de schoenen' betekent dat iemand de moed verliest of dreigt te verliezen. Een schoenenpaar draagt iemand aan zijn voeten, het onderste deel van uw lichaam, dus als daar uw moed zit… Dan is het niet veel, u bent de moed bijna kwijt, zo gezegd.

‘Met lood in de schoenen ergens naar toe gaan’

Als een persoon 'met lood in zijn schoenen' naar iets of iemand toegaat dan wil dat zeggen dat hij er erg tegenop ziet en daarom het lopen als heel zwaar ervaart. Alsof er lood in zijn schoenen zit! De schoenen voelen 'loodzwaar' aan. Dat kan zijn omdat hij bijvoorbeeld iets naars verwacht.

‘Iemand iets in de schoenen schuiven’

Wanneer u de uitdrukking 'iemand iets in de schoenen schuiven' gebruikt dan geeft u iemand ergens anders de schuld van. U zadelt als het ware iemand anders er mee op. Om het met een ander spreekwoord te zeggen...

‘Niet graag in iemands schoenen staan’

Als iemand dit spreekwoord gebruik, dan bedoelt hij niet letterlijk dat hij niet graag de schoenen van die ander aan doet, maar dat hij niet graag meemaakt wat een ander meemaakt of liever niet zou moeten doen wat die ander moet.

‘Weten waar de schoen wringt’

Wanneer u weet ‘waar de schoen wringt’, dan weet u wat het probleem is. Stel het u maar even voor met een echte schoen: hij is te krap bij de tenen of te ruim bij de hiel of zit te strak op uw wreef. Een schoenmaker kan een niet passende schoen pas passend maken, als hij weet waar hij klemt. Zo kan het ook met een probleem zijn: pas als u ziet wat er niet klopt, kunt u dat probleem oplossen.

‘Men moet geen oude schoenen wegdoen voor u nieuwe heeft’

Stel het u maar weer even letterlijk voor: de schoenen zijn zo oud, dat ze niet meer te repareren zijn door de schoenmaker en u doet ze weg. Maar u heeft nog geen nieuw paar schoenen. Tja, daar staat u dan op uw kousenvoeten. Zo kunt niet op weg. Dit spreekwoord betekent dat iemand niet aan iets nieuws moet beginnen als hij er nog niet zeker van is dat dat nieuwe goed is of dat dat nieuwe echt is wat hij wil.

‘Sterk in zijn schoenen staan’

Wie sterk in zijn schoenen staat, staat stevig, weet wat hij wil, weet wat hij kan, is een standvastig persoon.

‘Te grote schoenen aantrekken’

Als u een te groot paar schoenen aantrekt, letterlijk, dan kunt u niet goed lopen. De kans is groot dat u struikelt en valt of uit die schoenen schiet. Zo is het ook als u iets op u neemt wat u niet kan of aankunt. Dan zult u struikelen en vallen, dat wil zeggen: falen.

De betekenis van een spreekwoord achterhalen

Wie in de Nederlandse les spreekwoorden heeft gehad kent wellicht hun betekenis al. Of hij kan zelf de betekenis gemakkelijk opzoeken op het internet. Als u van een echt boek houdt, kunt u deze spreekwoorden ook opzoeken in diverse woordenboeken. De woordenboeken van Prisma zijn vaak te beknopt, maar in het woordenboek van 'Koenen, handwoordenboek der Nederlandse Taal', kunt u wel terecht. En zeker in 'Van Dale, groot woordenboek der Nederlandse taal', in de wandelgangen 'De dikke van Dale' genoemd. Ook zijn er tal van speciale spreekwoordenboeken, vaak met achtergrondinformatie over de herkomst van de spreekwoorden en een aantal varianten waarin u ze op kunt zoeken.

Conclusie

Er zijn tal van spreekwoorden in het Nederlands waarmee we uitdrukking geven aan onze visie, aan onze manier van kijken en oordelen in onze maatschappij. Spreekwoorden zijn min of meer een vroege vorm van opiniepeiling in onze samenleving.

Lees verder

• Schoenen in spreekwoorden van klomp, slof, laars tot schaats
• Liefde: spreekwoorden weerspiegelen denken over hartstocht
• Geld in spreekwoorden en geschiedenis van ons betaalmiddel
• Spreekwoorden over appels in de Nederlandse taal
• Dansschoenen in sprookjes van Grimm, Perrault en Andersen