Plagiaat en auteursrechten

Plagiaat is het overnemen van het werk dat door anderen is gemaakt op het gebied van de literatuur, de kunst of de wetenschap, zonder dat daarbij de bron wordt vermeld en waarbij degene die plagiaat pleegt doet alsof het werk van hem is. Vaak worden bij plagiaat ook de auteursrechten geschonden wat ook wel piraterij wordt genoemd.

Geschiedenis van plagiaat en auteursrechten

De uitdrukking plagiaat kwam voor het eerst voor bij de Italiaanse humanist Lorenzo Valla in de eerste helft van de vijftiende eeuw en kwam voort uit de term plagium. Die term werd oorspronkelijk gebruikt voor iemand die andermans slaven onrechtmatig voor zijn eigen slaven wilde laten doorgaan.
Na het uitvinden van de boekdrukkunst en het populair worden van het uitgeven van drukwerken, werden door diverse overheden exclusieve rechten verleend aan de drukkers van boeken. Auteurs zelf hadden nog geen rechten. Anders werd dit door een regeling uit Groot-Brittannië. The Statute of Anne uit 1710 erkende voor het eerst dat niet de uitgevers de eerste rechten moeten hebben maar de auteurs. In 1886 werd door de Berner Conventie geregeld dat auteursrechten automatisch worden toegekend aan elk creatief werk. Een auteur hoeft geen aanvraag te doen om rechten te verkrijgen en hoeft de werken ook niet te laten registreren.

Plagiaat niet alleen voor teksten

Nederland kent sinds 1817 enkele opeenvolgende wettelijke regelingen van het auteursrecht. Na de regeling van 1817 kwamen er nieuwe regelingen in 1881 en in 1912. Deze laatste wet is daarna herhaaldelijk gewijzigd maar nog steeds van kracht. De wet is tegenwoordig niet alleen meer bedoeld voor boeken, maar ook voor bijvoorbeeld toespraken, software, foto's, films, opgenomen muziek, beeldende kunstwerken, bouwwerken en journalistiek werk.
De verjaringstermijn van de rechten zijn van land tot land verschillend maar geldt minimaal voor het leven van de auteur plus 50 jaar. In de Europese Unie geldt een termijn van 70 jaren na het overlijden van de auteur.

Grenzen van plagiaat

In academische kringen is plagiaat een geldige reden voor het afkeuren van doctoraalscripties en proefschriften. Ook promoties zijn wel eens niet doorgegaan omdat de promovendus plagiaat had gepleegd. De carrière van hoogleraren zijn door plagiaat wel eens zwaar beschadigd. Toch is het soms moeilijk de grenzen van plagiaat aan te geven. Bijvoorbeeld als een wetenschappelijke publicatie voortborduurt op ideeën uit andere publicaties. Anders is dit uiteraard bij letterlijke citaten van meer dan een enkel woord. Citaten beperkt van lengte zijn wél toegestaan.

Plagiaatherkenning

Om plagiaat te voorkomen bestaat er speciale software om teksten te vergelijken met documenten op het Internet. Toch is het met die controlesystemen niet altijd mogelijk plagiaat te ontdekken. Het systeem werkt op het vinden van combinaties van opeenvolgende woorden. Als het systeem bijvoorbeeld plagiaat herkent aan zes achtereenvolgende woorden, zal het geen plagiaatherkenning aangeven bij vijf woorden.
Anderzijds kan een tekst als plagiaat worden aangemerkt terwijl er duidelijk sprake is van een correcte bronvermelding, omdat het controlesysteem daar niet op ingesteld is. Ook is het systeem alleen beschikbaar voor op Internet gepubliceerde teksten.

Digitale piraterij

Een nieuwe vorm van piraterij is de digitale piraterij. Het gaat daarbij om het illegaal aanbieden van muziek, films, computerspellen en andere software. Door die vorm van piraterij lopen filmproducenten en muziekproducenten miljoenen euro’s mis. Organisaties als BREIN treden streng op tegen deze vorm van piraterij.

Lees verder

• Plagiaat en piraterij en duur van auteursrecht