Werkstuk over Salvador Dalí

Salvador Dalí is een van de grootste surrealistische schilders in de geschiedenis. Met een breed scala aan werken is hij ook nu nog een veel besproken man.

Welke zijn de inhoudelijke uitgangspunten van de kunstenaar?

Het inhoudelijke uitgangspunt van Dalí is de psychoanalyse van Freud. Freud geloofde dat je iemand kon genezen door naar hun onderbewustzijn te kijken. Daar konden zich zoveel dingen afspelen, waar een buitenstaander of vaak de persoon in kwestie geen weet van heeft. Je onderbewustzijn komt vaak in dromen naar voren. Salvador Dalí (en vele andere surrealisten) raakte hierdoor geïnspireerd. Ze wilden als het ware het onderbewustzijn, beter leren kennen of in ieder geval naar voren halen. Om dit te verwezenlijken schilderden ze vaak droombeelden. Dit deed Dalí ook. Hij probeerden zijn eigen angsten en fantasieën te verkennen, en legden dit vast met symbolische beelden.

Hoe zijn de inhoudelijke uitgangspunten te zien in de voorstelling?

Als er gekeken wordt naar het schilderij Weke uurwerken, die hieronder te zien is, zie je hoe Salvador Dalí gebruik maakt van klokken. Klokken zijn een belangrijk punt in de werken van Dalí, ze komen erg vaak terug. Verder schildert hij in dit schilderij een zelfportret. Het is niet bepaald herkenbaar weergegeven, maar Dalí associeert zichzelf wel hiermee.

Hoe zijn de inhoudelijke uitgangspunten te zien in de vormgeving?

De dingen die vaak terug komen in Dalí’s schilderijen hebben vaak een symbolische betekenis, teruggeleid naar de psychoanalyse van Freud. Dat de klokken aan het smelten zijn, staat bijvoorbeeld symbool voor Dalí’s mening dat tijd irrelevant is. Dalí vertelde dat wanneer hij alleen met Gala of zijn schilderijen was, tijd niet of nauwelijks invloed op hem had. Hoe zijn de inhoudelijke uitgangspunten te zien in de techniek en de keuze voor bepaald materiaal? Freud geloofde dat in dromen het onderbewustzijn naar bovenkwam. Daarom schilderde Dalí vaak zijn dromen. Zo kwam hij erachter waar zijn dromen symbool voor stonden.

Hoe voltrekt zich het beeldend proces van de kunstenaar?

De methode die Dalí voornamelijk toepaste in zijn schilderwerk, word de "Trompe l’oeil" Techniek genoemd, maar soms ook de Droomtechniek. Hierbij schilderde hij wat er in zijn dromen gebeurde. Freud geloofde dat er een verband bestond tussen dromen en je onderbewustzijn. Salvador Dalí probeerde met zijn schilderijen het onderbewuste te verduidelijken. Soms nam hij ook bedwelmende middelen. Hij schilderde vervolgens de ‘visioenen’, die hij kreeg toen hij onder invloed was. Een voorbeeld van een werk vanuit de Droomtechniek is het werk Onzichtbare Afghaan met de verschijning op het Strand van het gezicht van Garcia Lorca in de vorm van een fruitschotel.

Welke biografische gegevens zijn van betekenis voor het oeuvre?

In Figueras werd op 11 mei 1904, Salvador Felipe Jacinto Dalí y Komenech geboren. Spanje maakte een enorme bloeiperiode door, en Salvador leidde een rijk leven. Oorspronkelijk had Salvador een oudere broer gehad, maar deze stierf drie jaar voor de geboorte van Salvador. Hij kreeg de naam Salvador omdat hij ‘uitverkoren was, de schilderkunst te redden van de dodelijke dreiging van de abstracte kunst, het academische surrealisme, het dadaïsme en alle anarchische ‘ismen’ in het algemeen’. Dat Salvador talent voor kunst had bleek al voor zijn zesde levensjaar. Op zijn zevende wilde Dalí echter Napoleon worden. Hij ontdekte in die periode ook Cadaques en zijn prachtige baai. Een plaats die veel in Dalí’s schilderijen terugkomt.

Van 1914 tot 1918 ging Dalí naar de academie, van de broeders van de orde der maristen. Hier bestudeerde hij de geheimen van licht en donker van de meesters uit de Renaissance. In 1917 kreeg Dalí officieel les. Hij wijdde zich volkomen aan het schilderen. In die tijd ontdekte hij ook het Impressionisme.
Toch was hij het grootste deel van zijn tijd bezig een herkenbaar persoon te worden. Dit deed hij door zijn haar lang te laten, zijn bakkerbaarden te laten staan en natuurlijk zijn bekende snor te creëren: een grote snor met krul aan beide kanten.

Dalí’s eerste tentoonstelling was in Figueras, en al gelijk een groot succes. Na die voorstelling ging Dalí naar de School voor Schilderkunst, Beeldhouwkunst en Tekenkunst in Madrid, al vond zijn vader dit maar niks. Op deze school kwam hij in contact met veel nieuwe mensen, als Lorca en Luis Buñuel. Luis Buñuel maakte samen met Dalí de films ‘Un chien Andalou’ en ‘l’age d’ Or’, die beide als vrij controversieel werden opgevat. Ondertussen liep de politieke situatie in Catalonie behoorlijk uit de hand. Ten onrechte werd Dalí twee keer beschuldigd door de politie tot deelname in politieke gevechten. Twee keer wer hij van de academie geschorst en naar de gevangenis gestuurd. Tevens bleef Dalí gewoon doorschilderen. In die periode ontmoette hij nog enkele kubistische schilders. Dalí bestudeerde het Kubisme voor korte tijd, maar besloot zich toen op het Surrealisme te storten.

Toen Dalí in 1927 naar Parijs ging, ontmoette hij daar Pablo Picasso met wie hij een grote connectie voelde. In 1929 sloot Dalí zich aan bij een groep surrealisten uit Parijs. Zijn inspiratie vond hij in de psychoanalyse van Freud. In deze periode ontmoette Dalí ook zijn toekomstige vrouw. Hij zei dat hij haar naakte rug in zijn visioenen had gezien. Daar noemde hij haar Galuschka. Als je kijkt naar de meeste vrouwfiguren uit Dalí’s kunstwerken zul je zien dat de lichaamsbouw hetzelfde is als bij Galuschka.

Ondertussen maakt Andre Breton van de naam Salvador Dali ‘Avida Dollars’, door de letters door elkaar te klutsen. Avida Dollars betekent: gek op Dollars. Deze bijnaam doet Dalí’s roem goed, ookal zal dit niet Bretons bedoeling zijn geweest. Dalí’s monarchistische sympathieën, zijn politieke ideeën, en zijn obsessie voor Hitler zorgde in 1934 voor een breuk tussen Dalí en de andere surrealisten. Als Dalí zijn schilderij Het raadsel van Wilhelm Tell publiceert, vergroot hij de breuk nogmeer. In dit schilderij toont hij Lenin zonder broek, met een lange uitgerekte bil. Na deze breuk vestigd Dalí zich in de VS. In 1942 schrijft Dalí zijn boek: The Secret Life. Hij zag het als een literaire oefening die hij in afschuwelijk onleesbaar Frans heeft afgemaakt. Het staat vol doorhalingen en verbeteringen.

Zijn tentoonstellingen worden goed ontvangen. Zo goed, dat hij overwerkt en depressief wordt. `
Als gevolg daarvan gingen Dalí en Gala in 1948 weer terug naar Spanje. Ze trokken naar Port-Lligat. Daar maakte ze het gebied een nationaal monument voor de gemeenschap. Zo bleef het bewaard. Dalí raakte in die tijd geïnteresseerd in religie. Vanaf 1950 veranderde hij zijn stijl in het Classicisme/Mysticisme. Dalí ontwikkelde ondertussen zijn eigen stijl. Tevens bleef hij de wereld schockeren, zodat hij telkens als een clown werd gezien. Ondertussen is hij behalve met schilderen ook met andere dingen bezig. Hij schildert decors voor toneeluitvoeringen, verzorgt de choreografie en ontwerpt kostuums. In 1961 stopt hij met zijn bezigheden bij het theater, en sluit die periode af met een ballet over Gala. In 1974 werd zijn eigen museum geopend. Dit gebeurde in Figueras, zijn geboortestad. 1982 was het begin van Dalí’s einde. Gala Diakonoff stierf en vanaf dat moment begon ook Dalí’s gezondheid achteruit te gaan. Dit verergerde in 1984, toen er een brand uitbrak in zijn huis in Pubol. Twee jaar later kreeg Dalí een pace-maker. Dalí brengt het laatste deel van zijn leven in afzondering door. Op 23 Januarie 1989 stief hij in Figueras aan een hartaanval met verschillende complicaties. Al zijn bezittingen en werk laat hij achter aan de Spaanse staat.

Is het werk van de kunstenaar te plaatsen in een kunsthistorische stijl of stroming?

Salvador Dali wordt gezien als een echte surrealist. In het surrealisme wil men de fantasie zoveel mogelijk de vrije loop laten. De surrealisten schilderden vaak hun droombeelden, waar ze een onbeperkte fantasie hadden. Salvador Dalí deed dat ook. Hij schilderde wat hij zag in zijn dromen. Surrealisten gingen aan de slag onder de psychoanalyse, weer iets wat Dalí ook deed. Surrealisten experimenteren met alle mogelijke materialen. Salvador Dalí maakte gebruik van materialen als zand en glas. Ook werken surrealisten met 2 en 3 dimensionale afbeeldingen. Zo kunnen er zinsbegoochelende voorstellingen ontstaan. Het volgende schilderij is een voorbeeld hiervan. Uit de boomstronken en zwanen ontstaan olifant en, in hun waterreflectie.
Zwanen reflecteren olifanten. Een typisch surrealistisch schilderij van Salvador Dalí is De geboorte van de vloeibare begeerten. Dit schilderde hij in 1932/1933.

Zijn er andere kunstenaars of stijlen en stromingen die de kunstenaar hebben geïnspireerd?

Salvador Dali heeft gebruik gemaakt van zes verschillende stijlen in zijn leven.

Impressionisme

Salvador Dalí schilderde in de periode van 1918 en 1919 impressionistisch. Impressionisten proberen met hun snelle werkwijze hun indruk van iets op een doek neer te zetten. Dat doen zij vooral door te kijken naar de werking van het natuurlijke licht, en het effect daarvan op kleuren. Dalí werkte ook veel met licht in zijn schilderijen, en dan vooral met de schaduwen. Als je naar het schilderij links kijkt, zie je dat het licht buiten rood/oranje getint is. Als het licht de kamer in schijnt waar Dalí zit te schilderen, verlicht hij de kamer ook in die tinten. Het impressionisme maakt geen gebruik meer van fijn afgelijnde tekeningen van voorwerpen, net zoals in Dalí’s schilderij. Dalí’s grote voorbeeld in het impressionisme is Claude Monet en hij schilderde onder invloed van Ramon Pitchet.

Pointillisme

Het pointillisme is een stijl waar niet veel schilderijen van Salvador Dalí van zijn gemaakt. Hij experimenteerde met deze stijl toen hij in een studentenhuis voor kinderen met welgestelde ouders woonde. Een belangrijke invloed voor Dalí was Juan Girs en enkele Italiaanse futuristen. De pointillisten probeerden het licht te accentueren door het analyseren van de kleuren.Verfstippen worden in primaire kleuren op het doek gezet, meestal op een witte achtergrond. Je hersenen zorgen er dan voor dat een secundaire kleur wordt waargenomen. Pointillistische schilderijen blinken uit door de zeer heldere, bijna lichtgevende, indruk die ze maken. In het schilderij links is dit ook te zien.

Kubisme

Dalí werkte in zijn studentenjaren onder andere met het Kubisme. Hier werd hij geïnspireerd door een andere Spanjaard, Juan Gris. Hij werkte in deze periode eigenlijk uitsluitend met de kleuren zwart, wit, siena en olijfgroen. Deze matte kleuren worden in het kubisme ook gebruikt. Verder werkte hij met afgevlakte volume, en een soort van collage van alle standpunten van het geschilderde voorwerp. Dit zijn allemaal kenmerken van het kubisme.

Fauvisme

Het fauvisme was ook een van de experimentele stijlen van Salvador Dalí, in zijn studenten tijd. Bij het fauvisme zijn de vormen versimpeld. Dalí maakt hier ook gebruik van, als je kijkt naar de personen die zijn afgebeeld kun je dit vrij duidelijk zien. Ook maken fauvisme veel gebruik van kleuren, kleuren zijn een belangrijk aspect. In Dalí’s fauvistische werken zie je ook hoe hij gebruik maakt van veel verschillende kleuren. De kleuren zelf zijn meestal ook ongemengd aangebracht. Dit is ook vrij duidelijk te zien.

Realisme

Het realisme is een stijl waar dalí aan werkte toen hij voor de tweede keer toe werd gelaten op de schilderacademie waar hij op school zat. In deze stroming probeert men zo natuurgetrouw dingen te schilderen. Dalí probeerde dat ook, ook al zie je in sommige van zijn schilderijen nog steeds wel de surrealistische kant van Dalí terugkomen. Hij gaf zelfs in het realisme een eigen draai aan zijn kunstwerken.

Classicisme

Het Classicisme is een kunstvorm waarbij men refereert naar de Romeinse en Griekse kunst. Hierbij wordt rust en stilte gezien als de essentie van het schone. Dalí probeert vanaf 1950 meer traditionele en universele thema’s in zijn schilderijen te verwerken. Het classicisme maakt hier gebruik van, en daarom besloot hij zich hierbij toe te wijden. In het Classicisme worden vaak maar weinig of zelfs maar een persoon afgebeeld, zoals ook in het bovengenoemde schilderij. Die persoon(en) worden vaak groot afgebeeld, met een duidelijke theatrale pose. Dit zou bijdragen aan het esthetische gehalte. Dalí gebruikt veel religieuze kenmerken in zijn schilderijen. Dit kwam doordat hij in dat tijdperk zeer geïnteresseerd was in religie. Dit is goed te zien in ‘De engel van Port Lligat’, uit 1952, waar hij een engel afbeeld

Wat is de tijdgeest en de periode waarin de kunstenaar leefde?

Salvador Dali werd in 1904 geboren, in Catalonië, wat betekende dat hij een zeer trotse Spanjaard was. In dat jaar was Catalonië na een buitengewone boeitijd, en door handelsbetrekkingen met de rest van de wereld, een rijke provincie. Ze wilden zelfs Barcelona, hun hoofdstad, tot het tweede Athene maken. In zijn studententijd was Dalí zo extreem bezig dat hij van school werd getrapt, doordat hij werd beschuldigd alle studenten te hebben aangespoord te protesteren tegen de aanstelling van een middelmatige kunstenaar tot professor. Hij kwam zelfs twee keer in de gevangenis.

Voor Dalí waren alle excentriciteiten die hij beging het gevolg van de drang om zichzelf te bewijzen. In zijn gezin werd veel gesproken over zijn overleden broer. Zo werd Dalí als kind meegenomen naar het graf, wat hem in verwarring bracht doordat hij zijn eigen naam op de grafsteen zag staan (zijn broer heette ook Salvador Dalí). Over zijn broer werd gesproken alsof hij een genie was, over onze Dalí werden dit soort dingen niet gezegd. Daarom wilde Dalí laten zien dat hij niet zijn overleden broer was, maar de lévende. Hij zei ‘door mijn broer te doden, heb ik mezelf onsterfelijk gemaakt, net als in de mythe van Castor en Pullox.’ Dit is figuurlijk gesproken natuurlijk, hij heeft zijn broer niet echt vermoord. Dali was altijd erg betrokken bij de politiek. Hij had vooral een obsessie voor wereldlijders, zoals Hitler. Door deze obsessie kwam de breuk met de surrealisten voor een deel ook tot stand. Ook veranderde Dalí zijn stijl, door de nucleaire bom in 1945.