Exogene en endogene krachten: hoe bergen ontstaan

Een berg ontstaat niet zomaar. Door plaattektoniek en krachten van binnen de aarde ontstaat er een berg. Dit noemt men endogene krachten. Wanneer er een berg gevormd is, verandert deze van dag tot dag. Door middel van de exogene krachten erosie en verwering verdwijnt er iedere dag een stukje van de berg. De endogene en exogene krachten samen zorgen ervoor dat de aarde niet plat is en dat deze ook niet plat blijft.

• Exogene krachten
• Endogene krachten

Exogene krachten

Verwering

Verwering is een exogene kracht. Verwering komt door het uitzetten van gesteente. Vooral temperatuur zorgt voor verwering. Wanneer het warm is, zet het gesteente uit en als het koud wordt, krimpt het weer. Zo ontstaan er spleetjes tussen het gesteente. Tussen deze spleetjes komt water, door het sneeuw of via regen. Wanneer water koud wordt, zet het uit. Zo komt er nog meer druk op het gesteente. Wanneer de scheur zo groot is dat het niet meer stevig genoeg is, zal het uit elkaar brokkelen. Een andere benaming voor dit is mechanische verwering.

Een andere vorm van verwering heet chemische verwering. Er ontstaat een chemische reactie wanneer twee stoffen elkaar raken. Het gesteente zal bij een scheikundige reactie oplossen. Zo ontstaan er gaten in het gesteente en zal het afbrokkelen.

De laatste vorm van verwering, heet biologische verwering. Planten halen hun water uit de grond via wortels. Wanneer een plant op een helling staat, moet de wortel door de grond heen zijn weg vinden om te groeien. Deze wortels zullen het gesteente en aarde aantasten.

Erosie

Erosie is een exogene kracht. Erosie ontstaat doordat afgebrokkeld gesteente dat op de aardkorst valt of schuurt. Zo schuurt er iedere keer een klein beetje af van de berg. Het afschuren kan op verschillende manieren gebeuren. Namelijk door de wind, zwaartekracht en door water.

Wind
Leg maar is wat zand op je hand en houd je hand plat. Dan waait de wind het zand van je hand af. Zand is niet heel stevig maar kan toch als een schuurpapiertje functioneren. Iedere keer wordt er een klein deeltje van de berg afgeschuurd.

Zwaartekracht
Verwering is de oorzaak van erosie door zwaartekracht. Wanneer er een stuk gesteente afbrokkelt, valt het vervolgens ook op een ander stuk steen. Door de harde klap kan er een stuk afbreken van het gesteente.

Op bergen ligt ook een dik pak sneeuw. Omdat de helling van de berg stijl is verschuift de sneeuw iedere dag een stukje. Dit heten gletsjers. Onder dit dik pak sneeuw ligt gesteente. De zware sneeuwlaag drukt het gesteente aan en door de verschuiving schuurt het gesteente over de berg heen.

Water
Een rivier zorgt ook voor de nodige erosie. Het water in een rivier in de bovenloop stroomt zo snel, dat ook zware keien meegenomen worden. Deze keien botsen tegen de berg aan. Bij iedere botsing brokkelt er een stukje af. Beneden in de rivier stroomt het water minder snel. daar blijven de keien liggen. Daar zorgt zand, klei, kleiner gesteente voor de nodige erosie. Dit fenomeen noemt men sedimentatie.

Sedimentatiegesteente en metamorf gesteente

De kracht van sedimentatie zorgt ervoor dat gesteentes in de loop der jaren veranderen. Dit gaat om miljoenen jaren. Ui sedimentatie ontstaat er sedimentgesteente. Temperatuurverschillen en enorme kracht zorgen ervoor dat de sedimenten gevormd worden tot sedimentgesteente. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan zand die in de loop van jaren tot zandsteen gevormd wordt. Soms ontstaat er ook metamorf gesteente. Dit kan gevormd worden uit bijvoorbeeld kalk. Kalk wordt eerst kalksteen en daarna vervolgens marmer. Ook dit proces duurt miljoenen jaren.

Endogene krachten

Onze aarde bestaat uit aardplaten. Deze aardplaten drijven op magma. Aardplaten verschuiven in verschillende richtingen. Ze drijven van elkaar af, naar elkaar toe en langs elkaar heen. Dit proces gebeurt heel langzaam. Soms merken wij hier iets van, bijvoorbeeld door een aardbeving.

Aardplaten die van elkaar af bewegen

Wanneer platen van elkaar af bewegen ontstaat er een kloof. Uit deze kloof kan magma naar boven stromen. Dit komt soms zo hoog dat er eilanden ontstaan. IJsland is een voorbeeld hiervan.

Aardplaten die naar elkaar toe bewegen

Leg maar eens twee blaadjes naast elkaar, en schuif deze naar elkaar toe. Er ontstaat dan een berg. Dit gebeurt ook wanneer twee aardplaten of oceanische platen naar elkaar toe bewegen. Er ontstaat een gebergte. Voorbeelden hiervan zijn de Alpen, de Pyreneeën en het Himalayagebergte.

Aardplaten die langs elkaar heen schuiven

Daar waar de platen langs elkaar heen schuiven ontstaan veelal de vulkanische verschijnselen en aardbevingen. Soms ontstaat er zelfs een vulkaan in deze gebieden. Dit gebeurt schoksgewijs, dit ervaren wij als aardbevingen. Per dag zijn er ongeveer 25.000 aardbevingen. Soms is een aardbeving zo heftig dat hele steden verwoest worden. Wanneer een aardbeving op een oceanische plaat ontstaat, noemen we het een zeebeving. Door deze schudding kan er een heel grote vloedgolf ontstaan. Dit wordt een tsunami genoemd.

Vulkanen zijn plekken waar het magma omhoog komt van onder de aardkorst. Het moment dat magma boven de aardkorst uit komt, noemen we het lava. Lava is een stroperige massa. Dit koelt af wanneer het op aarde komt. Bij sommige uitbarstingen is er een hevige explosie waarbij de vulkaan uit elkaar barst. Er ontstaat dan regen van as en gesteenten.