Prehistorie: de tijd van jagers en boeren

Wanneer laten we de geschiedenis beginnen? Bij het ontstaan van de eerste mensensoort? Bij het ontstaan van de moderne mens? Bij het ontstaan van geschreven bronnen? De meningen hierover zijn verdeeld. Wel weten we zeker dat de prehistorische mens een heel ander leven leidde dan wij vandaag de dag. Waar komt de mens vandaan en hoe leefde de mens duizenden jaren geleden?

Prehistorie

De tijd van jagers en boeren noemen we ook wel de prehistorie, de voorgeschiedenis, omdat er uit deze periode geen geschreven bronnen bestaan. Ondanks dat we met moderne hulpmiddelen ontzettend veel te weten zijn gekomen over dit tijdvak, blijft het een hele kunst om met uitsluitend ongeschreven bronnen het verleden te reconstrueren. Hierdoor zijn de jaartallen die gekoppeld aan dit tijdvak worden genoemd alleen als richtlijn te gebruiken en niet als een vaststaand feit. Dit tijdvak is in chronologische volgorde onder te verdelen in: de steentijd, de bronstijd en de ijzertijd. Allemaal genoemd naar de meest gebruikte materialen in die tijd. Tijdens de steentijd vond de landbouwrevolutie plaats. Doordat dit een gebeurtenis was met ingrijpende gevolgen spreken we ook wel van de oude steentijd (de tijd voor de landbouwrevolutie) en de nieuwe steentijd (de tijd erna).

Het ontstaan van de moderne mens

Lang geleden gebeurde er in Afrika iets wonderlijks: Wezens, vergelijkbaar met chimpansees, gingen op twee benen staan. Hiermee was de eerste stap in de ontwikkeling van de mens gezet. De mens ging over miljoenen jaren heen steeds rechterop lopen en het volume van de hersenen nam toe. Door dit laatste was de mens in staat om steeds verder gevorderde werktuigen te maken.

Miljoenen jaren van evolutie zorgden voor twee mensensoorten: de Neanderthaler en de moderne mens. Jarenlang leefden deze twee mensensoorten naast elkaar, maar rond 35 000 voor Christus is de Neanderthaler tot zijn einde gekomen. Het zou zelfs kunnen zijn dat de moderne mens, ofwel de Homo sapiens, een rol heeft gespeeld bij het uitsterven van deze soort.

Jager-verzamelaars

Toen er rond 10 000 voor Christus een einde kwam aan de laatste ijstijd keerde de moderne mens als Jager-verzamelaar vanuit het zuiden terug naar Nederland en andere delen van Noord-Europa. Hier leefden ze in groepen van 10 tot 25 personen in tenten of eenvoudige hutten. De mannen jaagden op verschillende dieren, terwijl de vrouwen voedsel verzamelden en voor de kinderen zorgden. Ze leefden als nomaden, zodra er niet meer genoeg voedsel te vinden was, trok de mens naar een nieuwe plek. Hierdoor had de mens veel kennis van de natuur nodig. Ze wisten waar water te vinden was en wanneer welke dieren door het gebied trokken. Ondanks dat het grootste deel van het voedsel voortkwam uit het verzamelen, was het eten van vlees een belangrijke stap. Vlees verteren kost minder energie dan het verteren van plantaardig voedsel. Door energie te bezuinigen op de spijsvertering, konden de hersenen groeien.

De landbouwrevolutie

Jarenlang leefde de mens als jager-verzamelaar. De kans is groot dat deze mens per ongeluk wat zaden had laten vallen. Deze zaadjes ontkiemden en deden de mens inzien dat jagen en verzamelen niet de enige opties waren om aan voedsel te komen. Men ging bewust zaden inzaaien en zo ontstond de landbouw. Dit gebeurde natuurlijk niet van de één op de andere dag, maar over vele jaren heen gingen steeds meer mensen hun eigen voedsel verbouwen. Eerst ondersteunde dit het eerdere voedselpatroon, later kon de mens hier volledig van leven. Ook de stap naar de veeteelt werd gezet, dieren werden getemd en zo kwam er, naast het vlees, ook melk op het menu. Doordat groepen mensen niet meer hoefden rond te trekken, konden dorpjes en later zelfs steden ontstaan. En toen de opbrengsten van de landbouw zodanig hoog waren dat een deel van de bevolking zich kon richten op andere bezigheden, ontstonden er specialismen, zoals het maken van kleding of gereedschap.

Het einde van de prehistorie

De prehistorie eindigt bij het ontstaan van geschreven bronnen, dit verschilt dus per gebied. In het Midden-Oosten ontstond het schrift rond 3000 voor Christus en eindigde daar de prehistorie. Wij in Nederland moesten nog zo een 3000 jaar wachten totdat de Romeinen rond het jaar 0 over onze streken gingen schrijven.