Drogredenen: de verschillende soorten drogredenen

Een drogreden wordt ook wel een schijnreden, denkfout of sofisme genoemd. Het staat voor een redenering die wel aannemelijk lijkt, maar dat niet is. Drogredenen worden vaak gebruikt in discussies of debatten, bewust of onbewust. Ze lijken op het eerste gezicht vaak geldige argumenten te zijn, maar wanneer je er goed naar kijkt kun je erachter komen dat ze dat zeker niet zijn! Dit overzicht biedt hulp om verschillende typen drogredenen of foutieve redeneringen te herkennen. Dit is zowel handig voor het analyseren van uitspraken van anderen, als het voorkomen van eigengemaakte denkfouten.

De indeling van de verschillende drogredenen

Non sequitar (een irrelevant gegeven)

Bij non sequitar wordt een gegegen gebruikt dat op zich wel juist kan zijn, maar dat alleen geschikt is om een ander standpunt aanvaardbaar te maken. Het gegeven heeft dus niets te maken met het te verdedigen standpunt (en is dus irrelevant).

Voorbeeld: Ik vind Het Diner van Koch helemaal niet zo geweldig als algemeen wordt beweerd. Die man is zo'n ongelofelijk eikel.

Petitio principi (een cirkelredenering)

Bij petitio principi wordt het standpunt onderbouwd met een gegeven dat eigenlijk precies dat standpunt uitlegt. Het gegeven komt dus op hetzelfde neer als het standpunt. De rechtvaardiging is dus nietszeggend. Zoals ook te zien is in het volgende voorbeeld: in de tweede zin wordt eigenlijk gewoon de definitie gegeven van het begrip dat wordt gegeven in de eerste zin.

Voorbeeld: Ik ben en blijf fan van een parlementair democratisch staatsbestel. Het is van belang dat het volk invloed heeft op de samenstelling van het parlement.

Argumentum ad consequentiam

In deze argumentatie concludeert men op basis van de waarheid van een waarneembaar effect ergens van tot de waarheid of waarschijnlijkheid op een (nog) niet waarneembare oorzaak. Dit gaat fout wanneer men op basis van de (on)wenselijkheid van een effect concludeert tot de (on)waarschijnlijkheid van de oorzaak. Zie hiervoor het voorbeeld.

Voorbeeld: Meer dodelijke slachtoffers onder de Nederlandse militairen in Uruzgan kan ik me niet voorstellen. Dat zou afschuwelijk zijn. Ik denk dan ook dat de Taliban helemaal niet zo sterk is.

Post hoc ergo propter hoc

Post hoc ergo propter hoc wordt vaak gebruikt wanneer twee gegevens vaak met elkaar samenhangen. Uit die regelmatige samenhang van verschijnselen wordt vervolgens geconcludeerd dat de twee verschijnselen samenhangen.

Voorbeeld: Bij rokers komen hart- en vaatziekten vaker voor dan bij niet-rokers. We hebben hier dus te maken met een van de belangrijkste oorzaken van cardiologische ziekten.

Drogreden van de monopolievorm

Wanneer iemand zijn oordeel baseert op slechts één beoordelingscriterium, terwijl er veel meer criteria zijn om iets te beoordelen. De zaken lopen hier het risico aanzienlijk te versimpelen.

Voorbeeld: Friesland is de aantrekkelijkste provincie om in te wonen. Geen enkele andere provincie telt zoveel terpen.

Drogreden van het hellend vlak

Hierbij wordt geargumenteerd op basis van nadelen. Wanneer een bepaalde actie leidt tot iets negatiefs, wordt dat negatieve als ongewenst gezien, en daarmee ook de actie die ertoe heeft geleden.

Voorbeeld: Als we de files oplossen door wegen verbreden en nieuwe wegen aanleggen is het eind voorlopig nog niet in zicht. Als het ene knelpunt is opgelost, ontstaat de file bij het volgende knelpunt. Ook dan blijkt asfalt de juiste oplossing, waardoor heel Nederland uiteindelijk geasfalteerd zal worden.

Vals dilemma

Er wordt hierbij gesuggereerd dat we moeten kiezen uit twee acties of gedragslijnen. Vervolgens worden van beide acties nadelige effecten genoemd, met als conclusie dat er geen redelijke keuze tussen de twee gemaakt kan worden.

Voorbeeld: Als je kinderen streng opvoedt, worden het later gefrustreerde kinderen. Voed je ze daarentegen op in vrijheid, dan worden het brutale kinderen. Wat je ook doet, het is nooit goed.

Overhaaste generalisatie

Bij overhaaste generalisatie heb je slecht een beperkt aantal voorbeelden, en met deze informatie trek je een conclusie over een hele grote groep (waar dat voorbeeld bij hoort). Dit terwijl er te weinig voorbeelden zijn dit te concluderen.

Voorbeeld: Wij hebben vorig jaar een overnachting gehad in een hotel in Berlijn. Het was er heel vies: in de douche lagen overal haren, er zaten vlekken in het matras en er liepen kakkerlakken. In Duitsland moet je duidelijk niet zijn voor een net en hygiënisch vakantieverblijf!

Valse analogie

Bij een valse analogie wordt een vergelijking gemaakt die eigenlijk niet gemaakt kan worden. In het dagelijks leven horen we dit wel vaker voorbijkomen als 'het vergelijken van appels en peren'.

Voorbeeld: Het is echt belachelijk dat harddrugs in Nederland nog steeds illegaal zijn. Je kunt immers wel overal sterke drank krijgen!

Argumentum ad verecundiam

Wanneer bij het argument een autoriteit wordt genoemd die eigenlijk niet betrouwbaar of deskundig (genoeg) wordt geacht is er sprake van een argumentum ad verecundiam (ook wel autoriteitsdrogreden).

Voorbeeld: Het eten van cholesterolrijk voedsel is niet zo slecht als algemeen wordt aangenomen. Niemand minder dan de directeur van McDonald's heeft dit onlangs betoogd.