Filosoof Charles Taylor: De Malaise van de Moderniteit

De Amerikaanse filosoof Charles Taylor heeft een boeiend boekje geschreven over de gevolgen van de moderniteit. Het boekje heet ‘De malaise van de moderniteit’. Taylor inspireert en frustreert anderen door zijn filosofie op een prikkelende wijze te beschrijven over hoe een christelijke gemeente kan inspelen op de mens als het meest individualistische ‘dier’ van de 21e eeuw. In zijn filosofie gaat Taylor in op fundamentele waarden en normen wat de mens in de loop van de geschiedenis verloren heeft, of zelfs bewust zelf verworpen heeft. Taylor stelt dat de mens geen inspiratiebronnen meer heeft en tevens of juist daardoor, geen structureel levenspatroon meer heeft. Sterker nog de maatschappij gebruikt de mens als bron wat vervolgens tot uitputting kan leiden.

Individualisme en de visie van Taylor

De eerste verontrusting van Charles Taylor gaat over het individualisme. We leven in een wereld waarin we het recht denken te hebben dat we ons eigen levenspatroon kunnen en mogen kiezen en, dan heel anders dan onze voorouders. Hiervoor zaten mensen vast in vaste patronen en rangorden en dit bracht nog teveel beperkingen met zich mee. Men wilde daaruit loskomen en dacht een deel van het een groter geheel te zijn. Maar terwijl die patronen en rangorden ons beperkten gaven ze ons ook een bepaalde zekerheid en betekenis aan de wereld. Taylor is bezorgd over het feit welke gevolgen dit heeft voor het menselijk leven en zin daarvan. De zorg komt boven in de vorm van een pessimistische samenleving en het gedrag van de ik-generatie. Onttovering van de wereld noemt Taylor het.

De kerk als Verloren zoon

We gaan er van uit dat de christelijke kerk zich onvoorwaardelijk overgeeft aan God als De Inspiratiebron. Zoals Taylor naar Hegel kijkt als een primaire inspiratiebron. Het is een feit dat mensen geen structureel levenspatroon meer willen. Voor de kerk is het van belang om te kijken of de kerk zelf nog wel structuur wil! Als je het mij vraagt hebben we in de afgelopen 19 eeuwen in een kerkgeneratie geleefd waarbij een hoofdstroming is ontstaan die ik christelijk –egogereformeerd wil noemen. Jean-Jacques Suurmond noemt het individualisme zelfs de verloren zoon van de kerk en godsdienstsocioloog Gerard Dekker spreekt over Ego-religie.

Carnavalsfeest

Mensen willen fragmentarisch hun leven invullen en dit werkt zelfs door in de christelijke kerken en organisaties. Mensen hebben een masker op en weten niet wat hun identiteit is en dat masker nemen ze mee naar alle terreinen van de samenleving en dus ook naar de kerk. Op die manier groeit de kerk uit tot één groot carnavalsfeest in plaats van een aanbiddingfeest. Net zoals de kerk maakt ook Taylor zich zorgen over de ontwikkelingen in de maatschappij. Taylor zegt ‘je hebt een buiten jezelf gelegen moreel kader nodig om jezelf te ontplooien’. Dit is wat de kerk kan bieden en altijd al gedaan heeft, hoewel soms in minder mate maar toch…’.Misschien moet de kerk wel bekennen dat men zich in het verleden meer met ‘zieleknijperij’ heeft beziggehouden dan met fundamentele levensvragen.

De filosofie van de 'Onttovering' van de wereld

Het tweede punt waar Taylor zich zorgen over maakt zijn de gevolgen van de Onttovering van de wereld. Dit is een theorie die de Duitse socioloog Max Weber als één van de eerste sociologische filosoof heeft bedacht. Het primaat van de instrumentele rede! Daarmee bedoelt hij dat de rationaliteit waarmee alles berekend wordt om de maximale efficiëntie te krijgen en het grootste succes. Taylor geeft aan dat wanneer maatschappelijke ordeningen en handelswijzen niet langer gebaseerd zijn op de orde der dingen of de wil van God, zij vogelvrij verklaard worden. De maatstaf wordt de instrumentele rede. Zaken die normaal beslist moeten worden in andere criteria worden nu in termen van efficiëntie of kosten en baten, beslist. De waarde van mensen wordt in geld uitgedrukt. De dominante plaats van de techniek heeft ertoe bijgedragen dat ons leven versmalt en vervlakt. Anderzijds zijn het ook de krachtige sociale mechanismen die de mens dwingt om tegen onze wil in onmenselijk en onverstandig te handelen. Weber noemt het ‘de ijzeren kooi’.

Macht van de politiek

Het derde punt wat Taylor aanhaalt is de macht op het politieke niveau. De politiek dwingt de samenleving om meer waarde te hechten aan de instrumentele rede. Op die manier ontstaat er een verlies aan vrijheid en er ontstaat een individu die zich liever terug trekt dan dat zij aan een bestuurlijk functie deelneemt. De Tocqueville noemt dat de zachte tirannie. Er zal geen gebruik worden gemaakt van terreur of onderdrukking maar er zal een immense bevoogdende macht ontstaan waarover mensen weinig te zeggen hebben. De bureaucratie neemt toe en dat zijn systemen die de mens zelf bedacht heeft en worden intransparant. We voelen ons slachtoffer van de systemen die een eigen weg zijn gaan leiden. De decentrering van de mens; de mens is eerder een gevangene dan een vrije!

Eigen visie

Taylor noemt de tegenstelling tussen morele en immorele vormen van het authenticiteitideaal.
Taylor neemt in zijn boekje een iets wat vaag en neutraal moreel standpunt in. Taylor is van huis uit Rooms Katholiek.
De vraag is: Kan mijn Bijbelgetrouwe visie hier wat mee? We letten allereerst op de onzuivere tegenoverstelling bij Taylor van het hogere ideaal en ontaarde praktijken, want het gaat om een onherleidbare en onuitroeibare spanning binnen het ideaal zelf. Om de vraag ‘Hoe kan een christelijke kerkelijke gemeente inspelen op individualistische leefpatronen van mensen’ centraal te houden kunnen we wijzen op het feit dat mensen tegenwoordig sociale relaties niet meer als intrinsiek zin-en waardevol ervaren.

Profetische filosofie

Charles Taylor lijkt profetische woorden te schrijven over de malaise van de moderne tijd. Op allerlei vlakken van de maatschappij neemt het individualisme toe. Dat zorgt voor 'uitholling' en vervlakking. Mensen gaan vanuit het ene uiterste naar het andere uiterste en vinden geen inspiratiebronnen meer buiten zichzelf. Ook antwoorden op ethische kwesties, gaan voor een moment wel richting een godheid maar zweven als het ware als een boemerang weer terug naar de ratio. De mens redeneert tot men zelf de bron van alles is. Taylor kijkt hiervoor ook terug in de geschiedenis en geeft toe dat sommige geschiedenislessen zich herhalen. Toch vindt hij dat we daar bewust van moeten zijn en ons af kunnen vragen wat het voor ons in het dagelijks leven van betekenis kan hebben.