Harry Mulisch - De elementen

Een man, genaamd Dick Bender, is 40 jaar en gaat op vakantie met zijn gezin naar Kreta. Hij is een succesvolle art-director van een groot reclamebureau. Met zijn vrouw Regina heeft hij niet zoveel contact, hun huwelijk dreigt namelijk uit elkaar te vallen. Dick heeft een heftig puberende dochter Ida van elf jaar en een zoon Dick van negen jaar die een aankomende professor is.

De elementen

• Het verhaal
• Analyse
• Titelverklaring
• Hoofdhandeling
• Ontwikkeling van de hoofdpersoon
• Relaties tussen de personen
• Perspectief
• Het Thema
• Persoonlijke waardering

Het verhaal

Op een dag in de vakantie op Kreta gaan Dick en zijn zoon Dick wandelen bij een paar ruïnes in Knossós. Zijn zoon Dick geeft hem hier veel uitleg over deze ruïnes. Zoon Dick vraagt hem opeens of hij en Regina gaan scheiden. Dick zegt dat ze niet gaan scheiden en vraagt zich af hoe Ida erover denkt. In de laatste week van de vakantie rijdt Dick met Ida naar het Diktigebergte. Dick probeert haar uit te horen, maar Ida laat niets los.

Op de een na laatste dag van de vakantie komt de familie Bender Ingeborg, de vrouw van Joh die een heel rijke en belangrijke klant van Dick is, tegen. Job heeft in de haven een heel groot jacht liggen, met aan boord veel beroemde en belangrijke gasten. Ingeborg nodigt de familie uit om even op het jacht te komen kijken en de familie stemt toe. Regina vindt het geweldig om met deze belangrijke en beroemde gasten te praten, maar na een tijdje wordt heel de familie in de steek gelaten door die gasten. De familie besluit het jacht te verlaten.

’s Avonds zitten Dick en Regina op het strand. Vroeger zouden ze ruzie hebben gehad, maar nu praten ze niet meer met elkaar. Er wordt beschreven hoe een ruzie zou kunnen verlopen: Regina vindt dat haar leven onmogelijk wordt gemaakt door Dick, Dick vindt dat Regina het toneelspel van de rijke gasten van die middag niet doorziet en Regina denkt dat als ze rijker waren geweest ze wel gelukkig zou zijn. Die avond vrijen Dick en Regina wel, want ze hadden een gesprek over een vleermuis gehad omdat er een vleermuis in hun huis zat.

De volgende dag is het geen strandweer, omdat er een harde wind staat. Regina gaat picknicken in de heuvels met de kinderen Ida en Dick. Dick gaat naar het strand en besluit te gaan duiken. Als hij aan het duiken is, ziet hij opeens iets glinsteren op de bodem van de zee. Hij duikt er naartoe en ziet dat het een beeldje is. Hij voelt dat het beeldje van marmer is. Het is een heel kostbaar Hermafrodiet beeldje dat nog helemaal intact is. Dick wil het beeldje meenemen naar huis, maar hij bedenkt dat het eigenlijk naar het museum moet. Als hij boven water komt met het beeldje ziet hij een vliegtuigje op hem af komen. Hij denkt dat het de politie is, omdat hij het beeldje bij zich heeft. Hij duikt weer onder water. Opeens wordt hij opgezogen. Dick vraagt zich af of ze hem hebben gearresteerd voor het beeldje dat hij had meegenomen. Toch twijfelt hij daaraan. Zouden ze het hebben gedaan voor zijn eigen veiligheid in verband met de harde wind die bijna is uitgegroeid tot een storm, bedenkt hij zich? Dick kan door een spleetje in de bak waar hij zit en aan het vliegtuig hangt, naar buiten kijken en ziet de bossen onder zich. Als hij vuur ziet beseft hij waarom het vliegtuig water nodig had. Dick is niet bang, ook niet als het luik open wordt getrokken en het water uit de bak valt. Als Dick naar beneden valt, richting het vuur, ziet hij hun auto staan en hij weet dat Regina haar sigaret weer eens niet goed heeft uitgemaakt. Als Dick in de vlammen ligt, voelt hij een stervende bok tegen hem aan liggen. Hij slaat een arm om hem heen. Het vuur, de lucht, het water en de aarde vallen samen in dit moment.

Analyse

Hoofdhandeling (wat)

De hoofdpersoon van het verhaal is Dick Bender. Hij leeft een saai leven met zijn vrouw en kinderen. Hij wordt gefascineerd door de elementen aarde, water, lucht en vuur. Als hij op een dag een marmeren beeldje in het water vindt, wordt hij opgezogen door een vliegtuig dat water nodig heeft om een brand te blussen. Dick overlijdt en op dat moment weet Dick dat de elementen aarde, water, lucht en vuur versmolten zijn tot één.

Personen (wie)

De hoofdpersoon in het verhaal is Dick Bender. De andere personen die een rol spelen in het verhaal zijn zijn vrouw Regina, zijn dochter Ida en zijn zoon Dick.

Dick Bender
Dick is de hoofdpersoon van het verhaal. Als lezer heb je het meest met hem te maken, omdat jij als Dick wordt voorgesteld in het verhaal.

Dick is 40 jaar en artdirector bij een reclamebureau. Hij weet niet meer wat hij met zijn leven moet, omdat zijn huwelijk met Regina dreigt te mislukken. Soms houdt hij van zijn vrouw, op andere momenten gaat het weer helemaal fout. Dick ergert zich vaak aan zijn vrouw, omdat ze heel oppervlakkig is.

Dick voelt zich vaak eenzaam en door zijn hoofd gaan allemaal vragen over het ontstaan en het verdwijnen van het leven. In het begin van het boek denkt Dick veel na, maar aan het eind van het boek begrijpt hij steeds meer over het leven. Op het moment dat Dick levend verbrand begrijpt hij alles over het leven en de vier elementen aarde, water, lucht en vuur.

Dick heeft een ‘round – character’, want hij ontwikkelt zich in het verhaal. Zoals ik al zei denkt Dick in het begin veel na over het leven, hij begrijpt er niet veel van. Aan het eind van het boek begrijpt hij wel alles en weet hoe de vier elementen met elkaar samenhangen. Hij maakt dus een ontwikkeling mee in het verhaal.

Regina Bender
Regina denkt dat ze niet gelukkig is, omdat ze arm zijn. Ze denkt alleen maar aan rijk worden en wil een mooi uiterlijk hebben. Aan haar uiterlijk is ze dan ook veel tijd aan kwijt. Ze wil ook alleen maar belangrijke mensen als vrienden hebben. Ze is dus het tegenovergestelde van haar man Dick. Regina vindt Dick vaak niet aardig en houdt op sommige momenten niet meer van haar man.

Regina heeft een ‘flat – character’, omdat ze geen ontwikkeling ondergaat in het boek. Aan het begin van het boek denkt ze hetzelfde als aan het eind van het boek.

Dochter Ida Bender
Dochter Ida is elf jaar oud en is een lastige puber. Ida lijkt heel erg op haar moeder, want ze is altijd met haar uiterlijk bezig. Ze heeft geen besef van een leven op eigen benen. Ida heeft vaak haar walkman aan staan, dan is ze rustig. Zonder haar walkman gaat ze vaak tekeer tegen de mensen om haar heen.

Ida heeft een ‘flat – character’, omdat zij geen ontwikkeling mee maakt in het boek. Aan het begin van het boek leer je haar kennen en aan het eind van het boek gedraagt zij zich nog precies zo als aan het begin van het verhaal.

Zoon Dick Bender
Zoon Dick is de zoon van Dick en Regina. Dick is negen jaar. Hij is erg leergierig en zit ook altijd met zijn neus in de boeken. Hij is de professor van het gezin. Dick is een erg rustige jongen.

Dick heeft een ‘flat – character’, omdat hij geen ontwikkeling mee maakt in het boek.

Relatie tussen de personen
Dick Bender is getrouwd met Regina. In het boek dreigt hun huwelijk te mislukken. Het ene moment houden ze wel van elkaar en het andere moment niet. In het verhaal maken ze vaak geen eens meer ruzie, er dreigt dan alleen maar stilte. De relatie tussen Dick en Regina is dus niet zo goed.

Dick heeft ook niet zo’n goede relatie met zijn dochter Ida en zoon Dick. Het lijkt of zijn dochter en zoon van hem vervreemd zijn. In de vakantie op Kreta is Dick maar één keer wat gaan doen met zijn dochter en één keer iets gaan doen met zijn zoon. Deze uitstapjes waren niet bedoeld om plezier te maken, maar om Ida en Dick uit te horen over hoe zij denken over de relatie tussen Regina en hem. Hieruit blijkt dat Dick niet goed met zijn zoon en dochter kan praten.

Of Regina een goede relatie met haar zoon en dochter heeft is niet goed te zeggen, dit komt omdat Regina eigenlijk alleen maar met haar uiterlijk bezig is. Ik denk dat Regina ook niet een heel goede relatie heeft met Ida en Dick. Iedereen in dit gezin is namelijk vooral met zichzelf bezig.

Ruimte (waar)

Het verhaal speelt zich op Kreta af, het gezin Bender is daar op vakantie. De natuur van Kreta speelt een grote rol in het boek. De vier elementen aarde, water, lucht en vuur zijn heel goed in het boek verwerkt. In het eerste deel “Aarde”, gaat het verhaal over het leven van Dick Bender op aarde. Als hij op een dag gaat duiken wordt het element “Water” beschreven. Dit geldt ook voor de elementen “Lucht” en “Vuur”. De ruimte waar het verhaal zich afspeelt is dus erg belangrijk. Met de ruimte worden de vier elementen dus bedoeld waar heel het verhaal om draait. Zodra Dick in het water kwam, het tweede hoofdstuk van het boek, nam de spanning in het verhaal toe. Ook in het derde en vierde hoofdstuk lucht en vuur was de spanning hoog. Er wordt dus veel aandacht aan de ruimte gegeven.

Tijd (wanneer)

Het verhaal speelt zich in een zomer aan het eind van de twintigste eeuw af. In het verhaal wordt gereisd met het vliegtuig, dus het kan zich niet te lang geleden hebben afgespeeld.

Chronologisch of niet chronologisch
Het verhaal is over het algemeen chronologisch verteld. Er zitten wel een aantal lange flashbacks in, zodat het soms lijkt dat het verhaal niet chronologisch is. Je moet dus opletten of het verhaal verder gaat of dat je een flashback leest.

Continuïteit of discontinuïteit
Het verhaal is discontinu. Alleen de belangrijkste gebeurtenissen worden in het verhaal beschreven, de onbelangrijke dingen worden weggelaten. Als alles zou worden beschreven, dus heel de vakantie van de familie Bender, zou het verhaal veel te lang worden. Daarom heeft de schrijver voor een discontinu verhaal gekozen.

Tijdverdichting en tijdvertraging
Een aantal keer in het verhaal komt tijdverdichting voor, maar dit is niet heel erg veel. Er komt wel duidelijk tijdvertraging in het boek voor, namelijk op het moment dat Dick uit het vliegtuig valt richting het bos dat in brand staat.

De verhouding ‘verteltijd en vertelde tijd’
De verteltijd is 96 bladzijden. De vertelde tijd is ongeveer één à twee weken.

Perspectief

In het boek is de “jij – figuur” Dick Bender, maar het lijkt net dat je als lezer die persoon voorstelt. Je wordt door het verhaal geleid door een soort van alwetende verteller. Maar het boek lijkt eigenlijk meer een personale vertelsituatie te bezitten dan een situatie van een alwetende verteller. Ik vind dat de schrijver het goed is gelukt om dit perspectief toe te passen, want je wordt zo meer bij het verhaal betrokken en leert de hoofdpersoon beter kennen.

Titelverklaring

De titel van het boek is “De elementen”. De hoofdpersoon van het verhaal, Dick Bender, komt in het verhaal met de vier elementen in aanraking. Deze elementen zijn aarde, water, lucht en vuur. Als je leest in dit boek kom je achtereenvolgens met deze vier elementen in aanraking. De hoofdstukken, en dus de elementen, volgen elkaar in een steeds sneller tempo op. Dit geeft de ‘versmelting’ van de vier elementen weer. Om deze vier elementen draait heel het verhaal, daarom heeft de schrijver voor deze titel gekozen.

Hoofdhandeling

De hoofdhandeling heb ik bij de analyse, onderdeel 1 al besproken:

• De hoofdpersoon van het verhaal is Dick Bender. Hij leeft een saai leven met zijn vrouw en kinderen. Hij wordt gefascineerd door de elementen aarde, water, lucht en vuur. Als hij op een dag een marmeren beeldje in het water vindt, wordt hij opgezogen door een vliegtuig dat water nodig heeft om een brand te blussen. Dick overlijdt en op dat moment komen de elementen aarde, water, lucht en vuur bij elkaar.
• De hoofdhandeling wordt voorbereid doordat Dick Bender een saai en eenzaam leven lijdt. Doordat hij zo’n leven lijdt, wordt hij gefascineerd door de elementen aarde, water, lucht en vuur. Als Dick op een dag blij en opgewonden is dat hij een marmeren beeldje in het water heeft gevonden, nemen de gebeurtenissen in hoog tempo toe. Het loopt fout af met Dick op het moment dat de elementen aarde, water, lucht en vuur bij elkaar komen.

Ontwikkeling van de hoofdpersoon

Dick Bender heeft een ‘round – character’. Een persoon met een ‘round – character’ maakt een ontwikkeling mee en leer je kennen in het verhaal. Dick Bender maakt dus een ontwikkeling mee en leer je kennen in het verhaal. In het begin van het verhaal leer je Dick kennen als de “jij – persoon” van het verhaal. Als lezer beleef je alles wat hij ook beleeft. In het begin van het verhaal ziet Dick al het leven en de wereld los van elkaar staan. Hoe verder je leest in het boek, hoe meer inzicht Dick krijgt in alles op aarde en daar omheen. Aan het eind van het verhaal begrijpt Dick hoe alles in elkaar steekt en weet hij dat de elementen aarde, water, lucht en vuur bij elkaar horen. Dick heeft dus een ontwikkeling qua zijn manier van denken gemaakt.

Relaties tussen de personen

Dit heb ik bij de analyse, onderdeel 2 besproken:

• Dick Bender is getrouwd met Regina. In het boek dreigt hun huwelijk te mislukken. Het ene moment houden ze wel van elkaar en het andere moment niet. In het verhaal maken ze vaak geen eens meer ruzie, er dreigt dan alleen maar stilte. De relatie tussen Dick en Regina is dus niet zo goed.
• Dick heeft ook niet zo’n goede relatie met zijn dochter Ida en zoon Dick. Het lijkt of zijn dochter en zoon van hem vervreemd zijn. In de vakantie op Kreta is Dick maar één keer wat gaan doen met zijn dochter en één keer iets gaan doen met zijn zoon. Deze uitstapjes waren niet bedoeld om plezier te maken, maar om Ida en Dick uit te horen over hoe zij denken over de relatie tussen Regina en hem. Hieruit blijkt dat Dick niet goed met zijn zoon en dochter kan praten.
• Of Regina een goede relatie met haar zoon en dochter heeft is niet goed te zeggen, dit komt omdat Regina eigenlijk alleen maar met haar uiterlijk bezig is. Ik denk dat Regina ook niet een heel goede relatie heeft met Ida en Dick. Iedereen in dit gezin is namelijk vooral met zichzelf bezig.

Om in een gezin als Dick Bender te kunnen leven lijkt mij persoonlijk heel moeilijk. Het is een lastig gezin, want iedereen leeft voor zichzelf, trekt van niemand iets aan en bemoeit zich met niemand. Ik vind het logisch dat Dick en Regina het niet meer met elkaar uit kunnen houden, omdat ze totaal het tegenovergestelde van elkaar zijn. Net als Dick zou ik ook gaan nadenken over het leven en alles wat ermee te maken heeft. Ik zou liever niet net zo’n einde als Dick willen meemaken, maar om verder te leven in dat gezin lijkt me ook moeilijk. Het was een samenloop van omstandigheden dat Dick op zo’n manier van het leven werd beroofd.

Perspectief

Het perspectief heb ik besproken bij de analyse, onderdeel 5:

• In het boek is de “jij – figuur” Dick Bender, maar het lijkt net dat je als lezer die persoon voorstelt. Je wordt door het verhaal geleid door een soort van alwetende verteller. Het boek lijkt eigenlijk meer een personale vertelsituatie te bezitten dan een situatie van een alwetende verteller. Ik vind dat de schrijver het goed is gelukt om dit perspectief toe te passen, want je wordt zo meer bij het verhaal betrokken en leert de hoofdpersoon beter kennen.

Het Thema

Ik denk dat het thema het geluk in het leven is en de eeuwigheid. Ik heb dit thema gekozen, omdat Dick Bender veel nadenkt over het leven. Hij voelde zich vaak eenzaam; hij was dus eigenlijk op zoek naar het geluk in het leven. Aan het eind van het boek valt Dick terug op de elementen. Hij weet dan dat alles onder één valt en dat alles in elkaar overlapt. Hij beseft dat iedereen het leven een keer verlaat, maar dat er toch eeuwigheid is en dat je dus niet echt weg bent van het leven op deze aarde.

Iedereen heeft op zijn of haar manier en op zijn of haar tijd met vragen over het leven te maken. Iedereen vraagt zich wel eens af “Wat als ik hier niet meer leef?” of “Hoe kunnen wij als mensen hier leven?” of “Duurt het leven eeuwig?” bijvoorbeeld. Er zijn nog miljoenen vragen te verzinnen die allemaal met het leven te maken hebben, met het geluk in het leven en met de eeuwigheid. Vaak zijn het vragen waar je geen antwoord op weet en daar blijf je dus voor altijd mee zitten. Sommige vragen kunnen wel wetenschappelijk worden verklaard, maar of dit altijd een juiste manier van beantwoorden is betwijfel ik. Achter vragen over bijvoorbeeld het leven zit denk ik altijd meer dan je in eerste instantie denkt. Die vragen zullen dan ook nooit beantwoord kunnen woorden. Bijvoorbeeld de vraag: “Waar blijf ik als ik dood ben? Ben ik dan echt weg of leef ik ergens anders?”. Dit zijn 2 vragen waar denk ik veel mensen mee zitten. Erg frustrerend om daar geen antwoord op te krijgen lijkt het, maar naar mijn mening moet je ook niet alles willen weten. Over sommige dingen moet je kunnen fantaseren, want als iedereen weet hoe alles zit dan heeft niemand iets om over na te denken en is het leven niet zo bijzonder als nu. Iedereen heeft over het leven een andere gedachte. Het is goed om soms die gedachten uit te wisselen vind ik. Op die manier leer je anderen beter kennen en je kunt er zelf veel van leren.

Ik persoonlijk denk dat het leven nadat iemand is dood gegaan niet echt eindigt. Of die persoon in de hemel komt weet ik niet, maar hij komt denk ik in een wereld dat heel mooi is, waar iedereen gelijk is en waar geen oorlog enz. is. Maar zoals ik al zei heeft iedereen daar een andere gedachte over en het is dus erg leerzaam om die gedachten uit te wisselen. Je weet niet wat na dit leven komt, dus geniet van elk moment van dit leven!

Persoonlijke waardering

Ik vond het boek best leuk om te lezen. Sommige stukken vond ik leuker dan andere stukken. Waarom ik dat vond zal ik hieronder beargumenteren.

Het verhaal is vanuit een “jij – figuur” geschreven. Op deze manier word je heel erg in het verhaal betrokken, omdat jij zelf als de “jij – figuur” wordt aangesteld. Je komt zo te weten wat jij als hoofdpersoon allemaal mee maakt, voelt en denkt. Doordat je er zo bij wordt betrokken, raak je door sommige stukken ontroerd door het verhaal. Ik werd vooral ontroerd op het eind van het verhaal. Toen Dick Bender uit het vliegtuig viel vond ik het heel erg voor hem, want zoiets gun je niemand.

Sommige stukken van het verhaal boeide mij dus erg. Vooral het eind van het verhaal boeide mij heel erg. Daar namen de gebeurtenissen in hoog tempo toe en het werd toen ook spannend. Het begin van het boek vond ik niet zo boeiend, omdat er toen niet veel gebeurde en er zaten ook geen spannende stukjes in.

Het boek gaat over het geluk in het leven en de eeuwigheid. Het leek wel of Dick Bender zich dreigde te verliezen. Hij worstelde met allemaal vragen over het leven. Hij wist eigenlijk niet meer wat hij met het leven aan moest, hij snapte eigenlijk niets van het leven. In mijn ogen wil de schrijver hiermee zeggen dat het leven niet altijd zo makkelijk is zoals sommigen vaak denken. Dit vind ik een goed standpunt, omdat veel mensen vaak worstelen met vragen over het leven. Het leven zal altijd heel ingewikkeld blijven. Ik vind dat het de schrijver goed is gelukt om een schets te geven over hoe moeilijk het leven kan zijn.

Ik vond het verhaal over het algemeen wel geloofwaardig. Het verhaal zou zich wel in het dagelijks leven kunnen afspelen. In het verhaal wordt gereisd met een vliegtuig, dus het verhaal kan zich niet te lang geleden afspelen. Ook de gebeurtenissen in het verhaal zijn geloofwaardig. Alleen dat Dick Bender werd opgeschept door een vliegtuig dat water nodig had, vond ik minder geloofwaardig. Het zou best mogelijk kunnen zijn dat iemand per ongeluk wordt opgeschept, alleen ik had nog nooit van zoiets gehoord, dus daarom vond ik dat wel een beetje ongeloofwaardig.

Het verhaal vond ik over het algemeen goed te volgen. Soms volgde ik het verhaal opeens even niet meer, dat kwam vooral in het begin van het verhaal voor. In het begin van het verhaal gebeurde er niet veel, dus was je sneller geneigd om te vergeten waar het verhaal over ging. Als ik een stukje terug las wist ik wel weer waar het over ging. De tekst vind ik dus over het algemeen wel goed opgebouwd.

De boodschap die de schrijver aan de lezer wil geven, is denk ik dat het leven heel erg ingewikkeld is. Vragen die waarmee je kan worstelen kunnen soms niet beantwoord worden. Dat lijkt heel irritant, maar soms is het beter om niet alles te weten denk ik. Ook al zie je soms niet meer zitten wat je met je leven verder moet doen, je moet toch in jezelf blijven geloven en op jezelf vertrouwen. Naar mijn mening moet je jezelf niet verliezen en een zooitje van je leven maken, want dan dreig je misschien een mooi moment uit je leven te missen. En het leven is kort, eigenlijk te kort. Daarom moet je zoveel mogelijk mooie momenten beleven vind ik.

In het begin van het boek vond ik het wel een beetje lastig om in het verhaal te komen. Dit kwam denk vooral omdat er in het begin van het boek niet veel gebeurt. Als er eenmaal meer gaat gebeuren in het verhaal, kom je er ook beter in te zitten.

Ik raad het boek aan iedereen aan! Ik denk dat er veel achter het verhaal zit, dus iedereen kan er zelf iets uithalen wat voor hem of haar belangrijk is. Het is dus een boek om over na te denken. Lees dit boek dus en je kunt er zelf over oordelen!