Boekverslag: 'Liefde en schaduw' van Isabel Allende

Democratie is het thema van Nederland Leest 2016. Liefde en schaduw is behalve een liefdesverhaal ook een schets van wat er gebeurt als de democratie terzijde wordt geschoven. Journaliste Irene en fotograaf Francisco hebben elkaar lief terwijl de militaire dictatuur om hen heen woedt. Lange tijd gelooft Irene haar moeder, die vindt dat democratie slechts tot chaos kan leiden. Tot zij haar ogen niet langer kan sluiten voor alle onrecht en terreur om hen heen. Terwijl Irene en Francisco in verzet gaan, ontluikt hun liefde in de schaduw van een dictatoriaal regime. De roman is een getrouwe weergave van het dagelijks leven in een dictatuur.

Inhoud

• Algemene informatie
• Samenvatting
• Personen
• Plaats en tijd
• Titelverklaring
• Biografie Isabel Allende

Algemene informatie

• Titel: Liefde en schaduw
• Auteur: Isabel Allende
• Geboortedatum: 2 augustus 1942
• Oorspronkelijke titel: De amor y de sombra, 1984
• Eerste druk: 1986
• Eenendertigste druk: 2016, met toestemming van Uitgeverij Wereldbibliotheek op initiatief van de Stichting CPNB
• Uitgeverij: Uitgeverij Wereldbibliotheek
• Aantal pagina's: 312
• ISBN: 978 90 5965 389 4

Samenvatting

Kennismaking met Francisco, Irene en Evangelina

Francisco Leal was als psycholoog al een tijd werkloos en daarom dringend op zoek naar werk in een ander beroep. Uiteindelijk kwam hij terecht als fotograaf bij een damesblad. Hier leerde hij de journaliste Irene Beltrán kennen. Zij gingen vervolgens iemand interviewen die wonderen zou verrichten, de vijftienjarige Evangelina Ranquileo. Bij haar geboorte werd Evangelina verwisseld met een ander kind, het kind van de familie Flores. De ouders gaven de meisjes dezelfde voornaam en werden opgevoed alsof het hun eigen kind was. Evangelina Flores was opgegroeid tot een sterk en vrolijk boerenmeisje. De Ranquileo's hadden een zwak, teer kindje getroffen.Toen Evangelina Ranquileo vijftien jaar was kreeg zij last van aanvallen waarbij alles om haar heen begon te trillen. Haar moeder Digna bezocht dokters, een kwakzalver, de kraamvrouw, de dominee en de pater. Niemand kon haar dochter echter genezen. Evangelina zou wonderen kunnen verrichten en trok veel bezoekers die hoopten op een wonderbaarlijke genezing tijdens de trance.

Francisco en Irene bezoeken Evangelina

Ook Francisco en Irene kwamen naar de boerderij van de Ranquileo's om daar een reportage te maken. Tijdens de trance van Evangelina kwam er een patrouillewagen aanrijden en militairen bezetten het huis. De leider van de garde was luitenant Juan de Dios Ramírez. Pradelio Ranquileo, Evangelina's oudste broer, was één van de aanwezige militairen. Ramírez was van mening dat waar priesters en dokters falen, de strijdkrachten triomferen. Daarom wilden zij Evangelina gevangennemen. Terwijl Evangelina onverstoorbaar in een trance bleef, begonnen de luitenant en zijn manschappen op het huis te schieten. Omdat ze alleen in de lucht schoten vielen er geen slachtoffers. Na de schietpartij sloeg Evangelina luitenant Ramírez, tilde hem op en liet hem vallen. Door haar bovenmatige kracht werd duidelijk dat ze zich in een abnormale toestand bevond. De gardisten, verlamd van ontzetting, durfden niet te schieten. De luitenant maakte rechtsomkeert, er werd niemand neergeschoten of gearresteerd. Francisco en Irene zouden de volgende zondag terugkomen om opnieuw een reportage te maken van Evangelina tijdens haar trance.

De verdwijning van Evangelina

Toen zij terug kwamen hoorden zij dat Evangelina was verdwenen. De vorige zondag waren ze 's nachts teruggekomen, luitenant Ramírez en zijn onderofficier Faustino Rivera. Evangelina zou in een cel de nacht hebben doorgebracht, en 's ochtends op vrije voeten zijn gesteld. De Ranquileo's hadden Evangelina overal gezocht zonder haar te vinden. Daarop begaf de moeder van Evangelina zich naar het huis van de familie Flores om het treurige nieuws te vertellen. Ook de familie Flores had tegenspoed gekend. Mevrouw Flores verloor jaren geleden haar man en haar vier zoons. Ze waren haar afgenomen, net zoals ze nu met Evangelina gedaan hadden. Ook Francisco en Irene gingen zoeken naar Evangelina. De rondgang door lijkenhuizen, ziekenhuizen, gevangenkampen en politieposten leverde echter niets op. Na het zien van alle verschrikkingen dacht Irene na over haar verloofde Gustavo Morante. Ze vermoedde dat hij, net als alle andere militairen, een rol vervulde bij het uitoefenen van de macht. Voor het eerst werd ze bang voor hem en wenste ze dat hij nooit zou terugkomen. Later zou Irene hem vertellen dat ze niet met hem wilde trouwen omdat ze van iemand anders hield.

Evangelina's broer duikt onder

Digna Ranquileo was naar de hoofdstad gereisd om Irene iets belangrijks te vertellen. Ze vertelde dat Pradelio was ondergedoken en was gevlucht van de wachtpost. Hij was even thuis geweest en vertelde dat hij wilde vluchten. Met zijn jongere broer Jacinto als gids was hij vervolgens naar de bergen gevlucht. Daarna was luitenant Ramírez begonnen de streek uit te pluizen om hem te zoeken. Sergeant Rivera was het hier niet mee eens en waarschuwde Digna dat ze ook in de bergen zouden gaan zoeken. Francisco en Irene wilden Pradelio graag spreken en besloten hem op te zoeken in de bergen. De moeder van Evangelina vertelde verder alles wat ze wist over het noodlottige gebeuren. Sergeant Rivera zou op de luitenantspost iets opmerkelijks hebben gezien. Tijdens die nacht zag hij Ramírez met een vracht in zijn armen naar buiten komen en hij twijfelde er niet aan dat het Evangelina was. Evangelina, die waarschijnlijk nog leefde, werd door Ramírez in een vrachtwagen geladen. Hij reed weg en keerde terug zonder Evangelina.

Francisco en Irene bezoeken Evangelina's broer

Francisco en Irene bereikten de schuilplaats in de bergen. Pradelio vertelde dat hij gedeserteerd was vanwege zijn zuster Evangelina. Pradelio had altijd goed geweten dat Evangelina zijn echte zuster niet was, maar hij hield veel van haar. Pradelio kon het niet accepteren dat zijn zuster gevangengenomen was, en misschien zelfs vermoord. Evangelina was ook erg gesteld op Pradelio, die na zijn militaire dienst niet was terug gekomen. Evangelina was gefrustreerd en verloren geraakt, ze begreep niet waarom hij haar in de steek had gelaten en werd bevangen door een grote onrust. In de grot in de bergen bekende Pradelio nog meer. Luitenant Ramírez had hem laten opsluiten. Pradelio vermoedde dat dit te maken had met het weinig fijngevoelige optreden van zijn zuster. Omdat zijn collega's de straf als onterecht beschouwden, werd hij door Faustino Rivera bevrijd. Pradelio was ervan overtuigd dat Evangelina dood was en wilde haar wreken. Bijna een week na zijn vrijlating kwam hij uitgeput en uitgehongerd aan bij zijn ouderlijk huis. Sergeant Rivera was er al geweest en had Digna hetzelfde verhaal gedaan als hem. Pradelio vertelde verder dat hij een militair geheim bewaarde. Als luitenant Ramírez zijn zuster vermoord heeft, wist hij waar hij haar lijk verstopt heeft. Het lijk zou volgens Pradelio liggen in de verlaten mijn van Los Riscos. Na deze belangrijke onthulling besloten Francisco en Irene naar de verlaten mijn te gaan.

Francisco en Irene bezoeken de mijn

Francisco en Irene waren met de motor naar de mijn vertrokken. Allebei wisten ze dat een dergelijk waagstuk hen het leven zou kunnen kosten, de mijn was verboden terrein. Binnen deden zij een gruwelijke ontdekking, zij vonden het lichaam van Evangelina Ranquileo. Ze bevond zich in verregaande staat van ontbinding en Francisco herkende haar aan haar lichte haren en kleren. Nadat hij een aantal foto's had gemaakt verlieten zij de mijn en maakten de ingang weer dicht. Ze reden terug naar het huis van de Ranquileo's om Digna het slechte nieuws te vertellen. Francisco, Irene en Digna verdachten luitenant Ramírez, maar er was nog een lange weg te gaan om het geheim tot op de bodem uit te zoeken. Pradelio moest gewaarschuwd worden dat hij niet langer naar zijn zuster hoefde te zoeken. Daarop besloot Francisco de berg op te gaan en Pradelio opnieuw te bezoeken. Toen hij bij de schuilplaats aankwam was Pradelio verdwenen, hij was er blijkbaar op tijd vandoor gegaan. Francisco en Irene kwamen tot de slotsom dat Pradelio de mijn kende omdat hij er al eerder was geweest met luitenant Ramírez. Ze moesten hem gebruikt hebben om iets te verstoppen en misschien lagen er nog meer lijken.

Francisco en Irene bezoeken de mijn voor de tweede keer

En zo zetten ze weer koers naar de mijn van Los Riscos. In een ander gedeelte van de mijn vonden Irene en Francisco een massagraf. Ze besloten de hulp van de Kerk in te schakelen. Met behulp van de Kerk was er een kleine kans op het onmogelijke, de mijn te openen zonder daarbij het leven te verliezen. Ze kwamen overeen dat ze het geheim aan de kardinaal zouden voorleggen. Francisco vertelde het hele verhaal ook aan zijn broer José, die ook als priester werkte. Enkele dagen later arriveerde de commissie in Los Riscos onder leiding van de hulpbisschop en met José Leal als gids. De journalisten, waarnemers en advocaten werden van een afstand gadegeslagen door de agenten van de generaal. Francisco en Irene waren om veiligheidsredenen niet aanwezig. Nadat de leden van de commissie de mijn hadden bezocht, besloot de kardinaal de rechter in te schakelen. Inmiddels was het drama van de mijn alom bekend en er trok een golf van beroering door het land. Uiteindelijk werden er vijftien lijken uit de mijn gehaald en naar het Medisch Instituut gebracht.

De wraak op Sergeant Rivera

Sergeant Rivera sprak ook met Irene over de vondst in de mijn. Volgens hem bracht luitenant Ramírez Evangelina naar de mijn. Hier werd zij door Ramírez verkracht en vermoord. Hij verborg haar in de mijn en reed terug naar de kazerne. Sergeant Rivera kwam niet zover om deze verklaring ook voor de rechter af te leggen. Diezelfde avond werd hij overreden door een witte vrachtwagen die er razendsnel vandoor ging en hij was op slag dood.

Het verhaal van Evangelina Flores en haar moeder

Op de markt van Los Riscos trof Irene Evangelina Flores en haar moeder. Evangelina vertelde hun geschiedenis. Toen ze gehoord had van de ontdekking van de lijken in de mijn had ze gehoopt iets te vernemen over haar adoptievader en -broers. Vijf jaar geleden werd Antonio Flores gearresteerd onder bevel van Pradelio Ranquileo. Iets later werden ook de vier volwassen zoons gearresteerd. Maandenlang had de familie Flores gezocht naar hun verdwenen gezinsleden, echter zonder resultaat.

De aanslag op Irene

Dertig uur na de dood van Faustino Rivera werd Irene voor de deur van de uitgeverij beschoten. Zij werd naar het ziekenhuis gebracht en drie dagen zweefde Irene op de rand van de dood. Uiteindelijk ging zij heel langzaam vooruit. Op de dag van de aanslag waren bewapende mannen de woning van Irene binnengedrongen. Een dag later waren ze het redactiekantoor binnengevallen, waar ze alles van Irene in beslag namen. Luitenant Ramírez en een aantal van zijn manschappen werden voor het gerecht gedaagd. Volgens hem waren de familie Flores activisten en wilden zij een aanslag op de kazerne plegen. Vijf leden van dat gezin en nog negen andere mensen werden vermoord. De lichamen werden in de mijn verborgen.

De rechtszaak

Irene moest in veiligheid gebracht worden en zij kregen hierbij hulp van Mario, de kapper in dienst van het damesblad. Hij gaf Francisco en Irene een nieuw uiterlijk, waardoor ze het ziekenhuis ongemerkt konden verlaten. Ze verbleven hierna bij Mario thuis, maar wilden ze het er levend vanaf brengen zouden ze het land moeten verlaten. Het militaire gerechtshof achtte luitenant Ramírez en zijn manschappen schuldig aan moord. De algemene tevredenheid die door de uitspraak gewekt was duurde niet langer dan enkele uren, toen de schuldigen werden vrijgelaten op grond van een op het laatste moment in elkaar geknutselde amnestiewet. Luitenant Ramírez werd bevorderd tot kapitein. Het kwam hem ter ore dat Pradelio nog in leven was en zou vanaf dat moment geen rust meer kennen. Gustavo Morante had alle gebeurtenissen aandachtig gevolgd. Hij was niet meer in staat het onderdrukkingsmechanisme, dat hij altijd trouw gediend had, nog langer te ondersteunen. Hij kwam in opstand, maar werd gearresteerd en vermoord.

Francisco en Irene vluchten

Toen Irene in staat was zich te verplaatsen, regelde José valse paspoorten voor haar en Francisco. Langs de zuidelijke autoweg reden ze de stad uit, op zoek naar een bergpas waar ze de grens over konden trekken. Uiteindelijk verlieten ze de autoweg en legden ze het laatste stuk te paard af. Aan de andere kant van de grens zouden vrienden op hen wachten. Ze namen afscheid van hun land en Irene vroeg aan Francisco of ze ooit nog zouden terugkeren. Francisco antwoordde dat ze zouden terugkeren. En in de daarop volgende jaren zouden die woorden hun leidraad worden: we zullen terugkeren, we zullen terugkeren...

Personen

Francisco Leal

Francisco Leal was de jongste zoon van professor Leal (zijn voornaam is niet bekend) en Hilda. Zijn exacte geboortejaar is niet bekend, net als van de andere personen in deze roman. Waarschijnlijk is hij eind jaren veertig of begin jaren vijftig van de twintigste eeuw geboren. Francisco studeerde psychologie en rondde zijn studie in het buitenland af. Hij bracht enkele jaren in het buitenland door, waarna hij in het bezit was van een doctorstitel en een redelijke beheersing van het Engels. In het jaar dat hij terugkeerde werden de verkiezingen in zijn vaderland gewonnen door een socialistische kandidaat. Francisco was werkzaam op het gratis adviesbureau van de parochie van zijn broer José. Hij gebruikte hier zijn psychologische kennis om mensen bij te staan met problemen. Na de militaire staatsgreep hield Francisco zich ook bezig met clandestiene activiteiten. Hij was in contact gekomen met georganiseerde groepen om vluchtelingen het land uit te brengen en leden van de oppositie het land binnen te smokkelen. Ook zamelde hij geld in voor hulp aan ondergedoken overlevenden en verzamelde hij inlichtingen die in het geheim naar het buitenland werden gestuurd. Toen zijn werk als psycholoog te weinig opbracht ging hij op zoek naar ander werk en werd fotograaf.

De ouders van Francisco

De ouders van Francisco waren Spaanse emigranten die behoorden tot de intellectuele middenklasse. Professor Leal en Hilda leerden elkaar kennen tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Ook al beschouwde professor Leal oorlog als iets smerigs, toch was hij met de Republikeinen naar het front getrokken. Toen de oorlog afgelopen was vestigden de Leals zich in ballingschap aan het andere eind van de wereld. De professor in de letteren en wijsbegeerte was een verwoed communist en atheïst. Hij had altijd een groot deel van zijn energie, tijd en geld besteed aan het verbreiden van zijn ideologische beginselen. Hij had zijn drie zonen opgevoed volgens zijn levensbeschouwing, en hij leerde hen al heel snel om de clandestiene drukpers te bedienen en om illegale pamfletten uit te delen. Hilda had een katholieke achtergrond en had andere manieren om de dictatuur te bestrijden. Ze dacht dat het mogelijk was de generaal te vernietigen door middel van systematisch bidden. Daarnaast hielp ze haar man zoveel mogelijk bij zijn activiteiten. Op vakbondsvergaderingen was Hilda altijd bij hem en in demonstraties stapte ze ferm naast hem voort.

De broers van Francisco

José Leal was de middelste zoon van professor Leal en Hilda. Hij had een religieuze roeping, ging naar het seminarie en werd priester. José was ook loodgieter. Als hij niet aan het werk was als loodgieter hield hij zich bezig met allerlei activiteiten voor de gemeenschap. Op het gratis adviesbureau van zijn parochie stond hij mensen bij in problemen, ziektes en wanhoop. Ook Francisco hield regelmatig zitting op het bureau en de broers waren op de hoogte van elkaars activiteiten.

Javier, de oudste zoon, werd geboren in Spanje tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Hij was de enige van de broers die getrouwd was en kinderen had. Hij werkte als bioloog op een laboratorium, maar werd door de nieuwe machthebbers ontslagen vanwege zijn vakbondsactiviteiten. Werkloos en zonder enig uitzicht op ander werk was het bergafwaarts met hem gegaan. Hij had niet langer de wens om te leven en besloot tot zijn eigen dood.

Irene Beltrán

Irene Beltrán was de dochter van Beatriz Alcántara en Eusebio Beltrán. Ze woonde in één huis met haar moeder Beatriz, een dienstbode en haar hond. Irene leidde als kind een onbezorgd leven. Als jonge vrouw was zij gelukkig, goedlachs en had een ruim hart. Irene was een verwend meisje, enig kind van welgestelde ouders en afgeschermd van de ruwe wereld. In deze afgeschermde wereld ging zij naar een meisjesschool en katholieke universiteit, en genoot zij van dure vakanties, paardrijden en danslessen. Irene was echter niet van plan om op deze manier verder te leven, zij had andere interesses. Ze was nieuwsgierig en snakte naar avontuur. Ook was zij dol op lezen en verwierf zo een meer dan normale kennis voor een meisje van haar milieu. Tot groot verdriet van haar ouders besloot zij zich aan de journalistiek te wijden. In hun ogen was dit een gevaarlijk beroep, zonder toekomst.

De ouders van Irene

Beatriz Alcántara en Eusebio Beltrán waren meer dan twintig jaar getrouwd geweest. Zij kregen één dochter, Irene. Eusebio Beltrán was afkomstig uit een rijke boerenfamilie. Beatriz Alcántara behoorde tot een middenklassegezin en klimmen op de maatschappelijke ladder was haar enige ambitie. Ze hadden geen gelukkig huwelijk. Eusebio hield van verkwisting, avontuurtjes met andere vrouwen en dwaze ondernemingen. Op een gegeven moment was hij zakelijk geruïneerd. Op een dag verliet hij Beatriz, gevlucht voor ruzies, schulden en de geruïneerde onderneming. In tegenstelling tot Irene was Beatriz een groot voorstander van de militaire dictatuur. Zij vond dat democratie slechts tot chaos kon leiden. Het militaire regime zou het land van het communisme hebben verlost. Bovendien was zij van mening om schuldigen van politieke moorden niet te bestraffen, je moest het verleden laten rusten.

Plaats en tijd

Hoewel niet bij naam genoemd speelt Liefde en schaduw zich af in Chili. Op 11 september 1973 pleegde legerleider Pinochet een bloedige staatsgreep, waarna hij dictator werd van Chili. Pinochet was het niet eens met het socialistische bewind van president Salvador Allende, oom van Isabel. Pinochet liet het presidentieel paleis in de hoofdstad Santiago bombarderen, Allende kwam hierbij om het leven. Liefde en schaduw speelt zich af ongeveer 5 jaar na de militaire staatsgreep. Dit moet dus ongeveer in 1978 zijn. Het verhaal speelt zich af in een tijdsbestek van ongeveer 1 jaar. Irene woonde met haar moeder in de hoofdstad, net als de ouders en broers van Francisco. In Los Riscos woonde de de familie Ranquileo en de familie Flores. De mijn waar de lijken gevonden werden lag nabij Los Riscos. Los Riscos ligt op ongeveer een uur rijden ten zuiden van de hoofdstad.

Titelverklaring

Irene had een afgeschermd leven geleid en stond in eerste instantie vrij argeloos en onbekommerd in het leven. Francisco daarentegen zat in het ondergronds verzet en was dagelijks getuige van onrecht en onderdrukking. Irene maakte reportages voor een damesblad. Vanaf het moment dat Francisco bij haar kwam solliciteren, voelden zij zich al tot elkaar aangetrokken. Ook Irene werd geconfronteerd met het brute en nietsontziende machtsvertoon van militairen. Ze verloor haar onschuld en stak de schaduwgrens over. Terwijl Irene en Francisco in verzet gingen, gedijde hun liefde in de schaduw van een dictatoriaal regime.

Biografie Isabel Allende

Isabel Allende werd in 1942 uit Chileense ouders geboren in de Peruaanse hoofdstad Lima. In Chili werkte ze onder meer voor een feministisch vrouwenblad en verzorgde verschillende televisieprogramma's. Daarnaast schreef ze talrijke artikelen, kinderboeken en toneelstukken. Na de militaire staatsgreep in 1973, waarbij haar oom, president Salvador Allende, de dood vond, vestigde ze zich met haar kinderen in Venezuela. Momenteel woont en werkt ze als schrijfster en journaliste in San Francisco. Enkele van haar romans zijn verfilmd en ze ontving verschillende literaire prijzen. Allende begon in 1982 met het schrijven van romans. Haar voornaamste werken zijn Het huis met de geesten (1982, verfilmd in 1993), Eva Luna (1987), Portret in sepia (2000), Inés, vrouw van mijn hart (2006) en Ripper (2014).