Met arceren schaduw en licht weergeven voor diepte en drama

Je hebt leren tekenen en de smaak te pakken gekregen. Je wilt méér. Nu wil je de werkelijkheid dichter benaderen. En je wilt meer drama in je tekeningen brengen. Hoe speel je dat klaar? Met behulp van schaduwen kun je je tekeningen diepte verlenen, een ruimtelijke indruk geven. Dat bereik je door middel van min of meer dicht arceren en kruisarceren. Dit kun je toepassen bij stillevens zowel als bij portretten.

Diepte en drama

Grijsgradaties

Licht dat op een voorwerp valt onthult er de vorm van: dankzij de grijsgradaties nemen wij die vorm ruimtelijk waar. Met schakeringen van louter wit tot pikzwart bereik je eindeloos veel subtiele licht- en donkerschakeringen. Desondanks besteden wij aan de omtrekken en vormen van licht- en schaduwvlakken weinig aandacht. De linkerhersenhelft weet er geen raad mee. Tenzij deze schaduw informatie doorgeeft waar hij een naam aan kan geven.

De vorm van schaduw

De derde dimensie: licht zien, schaduw tekenen

Zoek een getekend portret met sterke schaduwen en bekijk intens de vorm van die schaduwen. Wanneer je die schaduwvorm tekent zal ze informatie geven over (de omtrek van) een driedimensionale vorm. De schaduw dankt zijn vorm aan de neus en wang. Dus als je die schaduw goed weergeeft, heb je automatisch ook dat deel van de neus en de opbollende wangpartij gevangen. De rechterhersenhelft ziet niet alleen afzonderlijke schaduwen, maar begrijpt ook samenhangende schaduwpartijen, zonder zich door ontbrekende details van de wijs te laten brengen. Zo kun je een gezicht weergeven met alleen zwarte en witte partijen (vlakken, vormen) en de rechterhersenhelft zal, ondanks leemten, een volledig beeld van de situatie krijgen.

Licht/donkercontrast

Oefening:
Schilder een model dat door een felle lamp beschenen wordt waardoor scherpe schaduwen ontstaan (of ga zelf voor een spiegel zitten of neem een foto met grote licht/donker contrasten). Neem een penseel en een flesje O.I. inkt. Denk niet na over de verschillende gelaatstrekken, schilder alleen de donkerste schaduwvormen die je waarneemt. Schilder geen lichte plekken, dat wordt door het papier vertegenwoordigd, noch grijze plekken of lijnen.

• Vestig je oog op een schaduw, wacht tot je hem als vorm ziet en schilder die.
• Richt je blik op de naastliggende schaduw, schilder deze.
• Concentreer je nu op de volgende schaduw en let op de relaties met de vormen die je al hebt geschilderd. Schilder die schaduw.
• Schilder het deel van het gelaat dat zich in de schaduw bevindt.
• Richt je blijk op de kleine schaduwen op de belichte kant, en let op de verhouding tot de grote vorm en de andere vormen.
• Vermijd symbolen (hoed, stropdas, jasje)
• Maak de schildering af.

Heb je toch problemen met dit portret, kopieer dan een foto of een schildering / ets van een oude meester (Rembrandt) ondersteboven. Omdat je inkt niet kunt uitgummen moet je je de vorm van elke schaduw extra goed inprenten.

Arceren voor een ruimtelijke indruk

Laag op laag

We gaan nu over op het weergeven van grijstinten door middel van arceren. Dit kan op verschillende manieren die je zelf kunt uitproberen.

• Zet met vlugge streken een laag op van nagenoeg evenwijdige lijnen.
• Teken daar overheen een tweede laag met lijnen die in een net iets andere richting lopen.
• Voeg een derde laag toe met weer enigszins afwijkende richting.
• Hoe meer lagen je tekent hoe donkerder het op plekken wordt. Je kunt ook vloeiende overgangen maken van meer naar minder lagen en omgekeerd.

Oefening:
1. Kopieer met potlood of houtskool een portret van Käthe Kollwitz. Let op de complexe schaduwen. Let ook op de juiste verhoudingen en plaats van de gelaatstrekken.
2. Kopieer met penseel en inkt een zelfportret van Rembrandt.
3. Bekijk zorgvuldig hoe Morandi in zijn stillevens kruisarceringen heeft toegepast. Stel zelf een stilleven op, teken dit na, en ontwikkel je eigen stijl van kruisarceren.
4. Teken me potlood en arceringen een papieren zak na

Dit is het laatste artikel van de special Leren tekenen.