Kruidenboeken en monografieen: voorbeeld Alchemilla

Er zijn al vele honderden boeken over de geneeskracht van kruiden verschenen. De meeste daarvan zijn echter beperkt van waarde, omdat het niet duidelijk is waar de kennis vandaan komt. Is deze opgedaan in een jarenlange ervaring als arts, gehoord van iemand anders, of overgeschreven uit een ander kruidenboek? Kom daar maar eens achter. Veel adviezen zijn tegenstrijdig of vaag. Bovendien vindt er zelden een vergelijking met gangbare geneesmiddelen plaats.

Wetenschappelijk afwegen

Een boek over plantaardige geneesmiddelen schrijven dat op gedegen, en voor iedereen controleerbare informatie is gebaseerd. Dat kun je alleen doen als je uitgaat van een wetenschappelijke benadering, maar daar ook de grenzen en beperkingen van laat zien. Het aardige van een wetenschappelijke benadering is dat je belangrijke informatie van anderen mag overnemen. Sterker nog, het is verplicht: wanneer er een goed onderzoek naar een bepaald onderwerp is verschenen, mag je dat niet negeren. Wie zich een serieus te nemen oordeel over dat onderwerp wil vormen, hoort daarin dat onderzoek mee te wegen. Dat geldt ook voor een oordeel over plantaardige geneesmiddelen. Maar hoe vind je te midden van de vele duizenden publicaties diegenen die echt van belang zijn? Veel mensen in de medische wereld selecteren door alleen de meest gezaghebbende bladen te lezen, zoals The Lancet en de New England Journal of Medicine. Deze bladen schrijven echter zelden over fytotherapie. Het is dus geen wonder dat de meeste artsen er weinig van weten. Natuurlijk zijn er veel meer wetenschappelijke tijdschriften waarin publicaties over plantaardige geneesmiddelen verschijnen. Die kan niemand allemaal lezen, maar je kunt wel met behulp van computerprogramma's nagaan welk onderzoek over fytotherapie gaat.

Een volgende stap is om dat onderzoek te ordenen, te interpreteren en af te wegen en waar nodig te vergelijken met het onderzoek naar gangbare geneesmiddelen voor dezelfde ziekten. Denk niet dat één mens dat allemaal zelf kan doen. Er zijn verschillende buitenlandse auteurs die het meeste van dit werk al hebben verricht. Hoewel hun aanpak onderling wat verschillend kan zijn, is er gelukkig toch een grote overeenkomst, een Europese consensus over het gebruik van medicinale planten.

Deze consensus is vooral ook terug te vinden de officiële monografieën van o.a ESCOP en van de WHO, verder zijn er ook verschillende vakboeken vooral geschreven door artsen en apothekers waar de 'beste' planten per orgaansysteem besproken worden. E/S/C/O/P is an independent scientific organisation and not influenced by industry en WHO is de Wereldgezondheidsorganisatie. Deze zogenaamde kruiden-monografieën zijn altijd op dezelfde manier samengesteld.

Een voorbeeld: ALCHEMILLA VULGARIS L. / Vrouwenmantel

Algemene en Botanische Informatie

Familie: Rosaceae - roosachtigen.
Naam: Alchémille (fr.), Frauenmantel (d.), Ladies mantle (e.).
Volksnamen: Synnauw, Onzervrouwenmantel.
Soorten:

• A. xantochlora Rothm. = A. vulgaris Auct.,
• A. glabra Neygenf. - Kale vrouwenmantel,
• A. acutiloba Opiz. - Spitsbladige vrouwenmantel,
• A. filicaulis Buser - Fijnstengelige vrouwenman tel,
• A. alpina - Alpenvrouwenmantel,
• A. erythropoda,
• A. mollis Rothm. - Zachte vrouwenmantel.

Verwante geslacht: Aphanes L. - Leeuwenklauw.
Teelt, ecologie: Hemikrypt in weiden, graslanden, wegbermen en bosranden. Gemakkelijk te vermeerderen door scheuren van de wortelstok. Het blad heeft last van de schimmel Uromyces alchemillae.

Materia Medica, gebruikte delen van de plant Alchemilla

Alchemillae herba, de hele bovengrondse bloeiende plant van Alchemilla vul garis auct. Non L. (= Alchemilla xantochlora Rothm.).

• Oogst: tijdens de vroege bloei; later wordt het blad soms lelijk door een schimmel infectie; twee oogsten per seizoen zijn mogelijk.
• Beschrijving: groen gelige bladstukken met witzilverige onderkant door de beharing van vooral het jonge blad, bladrand grof getand, hoofdnerf onderkant sterk uitstulpend, gelige bloemknopjes en behaarde stengelstukjes.
• Smaak: licht, bitter en samentrekkend (looistoffen).

Samenstelling, inhoudsstoffen van Alchemilla

• looistoffen 6-8 % o.a. ellagitannine, pedunculagin
• flavonoïden: quercitine-3-glucoronide
• etherische olie (geur?)

Farmacologie, algemene fysiologische werking

• adstringentium: verstevigend op weefsel, wondgenezend (vulnerarium)
• tonicum vooral voor de baarmoeder.
• spierversterkend. (?)
• luteotroop, gonadotroop, heeft via hypofyse invloed op ovarium

Indicatie, medisch gebruik van Alchemilla

Hormonaal - endocrinologie

• amenorroe, wegblijvende menstruatie, te sterke menstruatiebloedingen
• premenstrueel syndroom PMS
• premenopauze met amenorroe
• zwangerschap: preventie tegen striemen en abdominale atonie
• kuur na bevalling als uterustonicum. (spierversterkend, toniserend)
• baarmoederfibromen. Zie receptuur.
• borstversteviging. R./ kompres: Alchemilla decoct met fenegriekpoeder

Darm

• diarree (looistof)
• colitis, enteritis

Huid - uitwendig (looistoffen)

• acné In- en uitwendig
• wonden Vooral vers
• jeuk
• conjunctivitis
• gingivitis

Receptuur en bereidingswijzen van Alchemilla

• Infuus: 10', 30 g/1 l, bij pijnlijke maandstonden 2x daags 1 kop, 1 week voor.
• Decoct: 10', 100 g/1 l als looistofplant voor uitwendig gebruik (lotion) bij o.a. jeuk, acné, keelpijn, borstversteviging(?) te combineren met hydrolaat

Nota: Alchemilla kan goed gecombineerd worden met Millefolium en / of Capsela bursa pastoris.

Referenties, wetenschappelijk onderzoek

• Beguin: Composition chimique d'Alchemilla vulg. Pharm. Act. Helv. 6/195-240 - 1931.
• Mühlemann: Composition chimique de l'Alchemilla vulg. (acide lutéïque). Pharm. Act. Helv. 13 - 1938.
• Lund k.: Dissertation univ. Freiburg - 1986.
• Schwartz: Action d'Alchemilla sur la sphère genitale femelle. Pharm. Ind. 11/374 - 1944.
• Petcu e.a.: Clujul med. 52, 266 (1979), c.a. 93/843 - 1980.
• Overzicht: Schimmer en Felser: Alchemilla xantochlora rothm. Ztschr. F. Phytoth. 13/207-214 - 1992.
• Fraisse D, Heitz A, Carnat A, Carnat AP, Lamaison JL. Quercetin 3-arabinopyranoside, a major flavonoid compound from Alchemilla xanthochlora. Fitoterapia. 2000 Aug; 71(4): 463-4.
• Fraisse D, Carnat A, Carnat AP, Lamaison JL. [Standardization of the aerial parts of Alchemilla]Ann Pharm Fr. 1999 Sep; 57(5): 401-5.
• Lamaison JL, Carnat A, Petitjean-Freytet C, Carnat AP. [Quercetin-3-glucuronide, main flavonoid of Alchemilla, Alchemilla xanthochlora Rothm. (Rosaceae)] Ann Pharm Fr. 1991; 49(4): 186-9.
• Lamaison JL, Carnat A, Petitjean-Freytet C. [Tannin content and inhibiting activity of elastase in Rosaceae] Ann Pharm Fr. 1990; 48(6): 335-40. Review.
• Filipek J. Effect of Alchemilla xanthochlora water extracts on lipid peroxidation and superoxide anion scavenging activity. Pharmazie . 1992;47:717-718.
• Effects of Alchemilla vulgaris and glycerine on epithelial and myofibroblast cell growth and cutaneous lesion healing in rats. Ravi Shrivastava, Nathalie Cucuat, Gareth W. John. Phytotherapy Research Volume 21, Issue 4, pages 369–373, April 2007

Enkele voorbeelden van goede professionele kruidenboeken

• Weiss R.F. - Herbal Medicine. AB Arcanum 1988 - 0 906584 19 1.
• Weiss R. en V. Fintelmann - Lehrbuch der Phytotherapie. Hippokrates
• Godefridi M. Cursusboek Fytologie Herboristen Opleiding Dodonaeus
• Tyler - Herbs of choice. 1994.

Enkele degelijke encyclopedische werken

• Van Hellemont - Fytotherapeutisch Compendium A.P.B.
• Verhelst Geert. - Groot handboek geneeskrachtige planten. Mannavita
• German Commission E monographs 1998. Blumenthal ea.

Enkele wetenschappelijke organisaties

• Herb Research Foundation, 1007 Pearl Street, Suite 200, Boulder, Colorado, 80302, USA. Tel: +1 303 449 2265
• The American Herbal Pharmacopoeia
• ESCOP http://escop.com/
• NVF Nederlandse Vereniging van Fytotherapie
• VHV Vlaamse Herboristen Vereniging http://www.herboristen.be/