Maslow en zijn motivatietheorie

Het gedrag van mensen heeft een reden en een doel. We noemen dat motivatie. Mensen doen niet zomaar iets, maar willen iets bereiken. Betekent dat nu dat mensen ook meestal een goed inzicht hebben in hun situatie, er duidelijke wensen op na houden en bewuste keuzes maken?

Motivatie

Het gedrag van mensen heeft een reden en een doel. We noemen dat motivatie. Mensen doen niet zomaar iets, maar willen iets bereiken. Betekent dat nu dat mensen ook meestal een goed inzicht hebben in hun situatie, er duidelijke wensen op na houden en bewuste keuzes maken? Dat is lang niet altijd het geval. We hebben meestal wél bedoelingen met ons gedrag, of het nu om een hand uitsteken gaat (bijvoorbeeld om iets te pakken) of om een studie beginnen (om een beroep te kunnen uitoefenen), onze inzichten kunnen beperkt zijn en onze behoeften onduidelijk, maar we willen gewoonlijk wel iets. Dat geldt zelfs voor een pasgeboren kind dat nog volstrekt hulpeloos en afhankelijk is, een situatie waarvan het al snel een vaag besef heeft. Onlustgevoelens steken de kop op als het honger of dorst krijgt, pijn of kou heeft. Die onprettige ervaringen zetten aan tot gedrag als huilen, bewegingen maken, enzovoort. 'Veiligheid' zal voorlopig voor de baby inhouden dat het op tijd te eten krijgt en beschermd wordt tegen kou, pijn en dergelijke. De verschillende drijfveren voor dit soort gedrag worden ook wel primaire of basisbehoeften genoemd. Ze zijn aangeboren en zetten aan tot gedrag dat over het algemeen op lijfsbehoud gericht is. Ze zetten aan tot actieve verkenning van de omgeving en tot verkenning van de mogelijkheden die je als individu hebt. Daarmee vormen ze de grondslag voor de mogelijkheid tot leren. Via trial en error komt een kind gaandeweg tot verbanden tussen gedrag en uitkomsten, en die leiden weer tot betere afstemming van behoefte en gedrag. Naarmate het opgroeiende kind meer leert zal het ook steeds beter in staat zijn om doelgericht te handelen. Je kunt de mens dan ook beschouwen als een informatieverwerkend systeem: leerervaringen worden in het geheugen opgeslagen en beïnvloeden toekomstig gedrag.

Hiërarchie van menselijke behoeften

De Amerikaanse psycholoog Maslow (1908-1970) integreerde een aantal inzichten omtrent menselijke behoeften in zijn theorie over hiërarchie van menselijke behoeften. In het begin wordt het leven volgens hem voornamelijk beheerst door fysieke behoeften (voeding, warmte, veiligheid). Als aan die fundamentele behoeften is voldaan steken sociale behoeften de kop op (behoefte aan contact en liefde) en worden zogenaamde egobehoeften belangrijk (behoefte aan respect en status). Een mens werkt zich zo door verschillende stadia heen, en dat doet hij niet alleen door het hele leven, maar eigenlijk ook dagelijks. Wie met honger rondloopt, denkt niet erg aan (zelf)respect. Als jouw veiligheid wordt bedreigd staat jouw hoofd niet naar carrière maken. We kunnen bevrediging van bepaalde behoeften wel uitstellen (je hoeft de dag niet per se met ontbijten te beginnen), maar je kunt je primaire behoeften niet straffeloos negeren. In verschillende leeftijdsfasen staan ook andere behoeften voorop. Is in een aantal behoeften langzamerhand en duurzaam voorzien, dan kan het individu zich uiteindelijk richten op het laatste stadium. Dat is het stadium van persoonlijke ontplooiing en zelfverwerkelijking. Je kunt Maslows hiërarchie van behoeften uitbeelden als een trap waarvan je de lagere treden moet nemen om op de hoogste te komen. Overigens gaan de verschillende behoeften bij het opgroeiende kind beurtelings al een rol spelen.

Essentie

De essentie van deze theorie is de opvatting dat er in de mens een aangeboren tendens is om psychisch te groeien, waarbij vervolgens verschillende stadia van behoeften doorlopen worden. Welke doelen en waarden de sociale omgeving als belangrijk zal aangeven, hangt van de heersende opvattingen af. Een kind dat met leeftijdgenootjes speelt, zal vooral op het handhaven van goede relaties gericht zijn. Bij sportwedstrijden gaat het om samenwerking, sportiviteit en inzet, met vaak als uiteindelijk doel: winnen (= waardering). Op school staat het verwerven van kennis en het leveren van leerprestaties hoog in het vaandel. Volgens Maslow worden alle behoeften die niet direct samenhangen met de primaire behoeften, aangeleerd. We noemen ze secundaire behoeften.

Oorzaken van gedrag

Het lijkt er nu misschien op dat al het menselijke gedrag bewust en doelgericht tot stand komt, maar dat is slechts ten dele het geval. Denk aan conditionering, wat immers tot automatische reacties op situaties leidt. Veel dagelijks gedrag van mensen bestaat uit dergelijk automatisch gedrag, reacties die komen zonder er eerst over na te denken. We noemen het gewoontegedrag. Als je met kinderen werkt, is het van belang hier iets over te weten. Aan het gedrag van mensen kunnen verschillende oorzaken ten grondslag liggen:

• Conditioneringsprocessen, waardoor mensen automatisch handelen zonder na te denken;
• Inzichten en voorkeuren: hierdoor kiezen mensen hun doelen op grond van specifieke behoeften of kiezen ze bewust op grond van inzichten;
• Invloed of druk van buitenaf: hierdoor laten mensen zich vooral leiden door wensen of gedragingen van anderen.

Drie stromingen

Maslow constateerde dat er in de psychologie eigenlijk drie brede, voorname stromingen zijn. Hij vergeleek ze met drie oceanen die langs elkaar heen vloeien en zich zonder enige duidelijke scheidslijnen vermengen, maar die toch verschillend zijn:

• De eerste stroming kan aangeduid worden met uitdrukkingen als behaviorisme, objectief, experimenteel, onpersoonlijk, laboratorium.
• De tweede stroming kan aangeduid worden met woorden als: Freudiaans, psychoanalytisch, psychologie van het onbewuste, egopsychologie, dynamische psychologie.
• De psychologen van de derde stroming waren ontevreden met de overheersing van het Noord-Amerikaanse behaviorisme en de Europese psychoanalyse in hun psychologie. Maslow kan gezien worden als de organisator van die ontevredenheid en organisator van een alternatieve wetenschappelijk psychologische houding, de humanistische psychologie.
  

De humanistische psychologie wordt wel 'de Psychologie van de derde weg' genoemd. Maslow, die vooral door zijn behoeftenhiërarchie bekend is geworden, is een van de grondleggers van de humanistische psychologie. De humanistische psychologie kun je zien als een tegencultuur, een reactie op de visies die de mens reduceren tot een ding, zoals het reduceren van de bewustzijnsactiviteit van de mens tot hersenprocessen (Behaviorisme).