Verzuiling en ontzuiling in Nederland

De verzuiling had grote invloed op het dagelijks leven in Nederland van voor de jaren '60. Maar wat hield dit eigenlijk in en waarom ontstond een trend richting ontzuiling? Sinds het ontstaan van de mens zijn er altijd al groepen geweest. Die groepen ontstaan op grond van geloofsovertuiging, status of andere onderdelen van het mensenleven. In de 19e eeuw ontstonden er in Nederland ook verschillende groepen. Het wordt verzuiling genoemd. Elke groep werd een zuil genoemd. Hoe kwam die verzuiling tot stand, wat hield de verzuiling in en wat waren de oorzaken van de ontzuiling in de jaren ’60?

Begin verzuiling

In de 19e eeuw ontstond er een strijd tussen de confessionelen en de liberale overheid; de schoolstrijd. De strijd ging over de subsidiering van openbare en christelijke scholen. Hierdoor ontstond een emancipatiebeweging van de protestanten, de katholieken en later de arbeiders. Dit zorgde ervoor dat het hele land verzuild raakte. Ook de uitbreiding van het kiesrecht hielp mee aan een verdere verzuiling. In de tweede helft van de 19e eeuw was de liberale burgerij namelijk aan de macht, terwijl ze niet de meerderheid van de bevolking was. Door de uitbreiding van het kiesrecht hadden andere partijen ook inbreng in de Nederlandse samenleving.

Invloed verzuiling

De verzuiling had grote invloed op het dagelijks leven in Nederland. De maatschappij was opgedeeld op grond van geloofsovertuiging en/of opvattingen. Er waren vier hoofdzuilen: de protestants-christelijke, de katholieke, de sociaal-democratische en de liberale of algemene zuil. Er waren strikte scheidingen tussen de verschillende zuilen op het gebied van sport, media, gezondheidszorg, politiek, jeugdbeweging en onderwijs. Zo ging iemand van de katholieke zuil sporten bij een katholieke sportvereniging, zat hij op een katholieke school, las hij meestal De Volkskrant of De Tijd en keek hij naar programma’s van de KRO. Men kwam nauwelijks in contact met mensen van andere zuilen. Maar er was ook sprake van samenwerking en overleg, vooral binnen de politiek.

Ontzuiling

Zo rond de jaren ’60 verdween de verzuiling geleidelijk. In 1956 stemde 72 procent van de kiezers ‘verzuild’ (ze stemden op de partij die bij hun zuil hoorde). In 1998 stemde nog maar 40 procent verzuild. Het aantal zwevende kiezers, mensen die vlak voor de verkiezingen nog niet wisten wat ze zouden gaan stemmen, nam dus toe. In 1971 had 10 procent van de kiezers zijn stemkeuze bepaald in de laatste dagen voor de verkiezingen. In 1994 was dit opgelopen tot 25%. Wat waren de oorzaken hiervoor? Ten eerste was er de internationalisering. De invloeden van de modernisering en de massacultuur vanuit vooral de Verenigde Staten was niet te stoppen. Met de komst van de televisie konden mensen beelden ontvangen uit de hele wereld. Men ging ook steeds meer kijken naar programma’s van de andere zuilen. De kijkers ontdekten dat de programma’s helemaal niet zo ‘gevaarlijk’ waren als men dacht. Door de groei van het aantal auto’s steeg de mobiliteit. Daardoor konden mensen meer in contact komen met andere opvattingen. De komst van de verzorgingsstaat zorgde ook voor ontzuiling. Iedereen had nu recht op een financiële bijstand. Daardoor werd de mens onafhankelijker van kerken, vakbonden en andere verzuilde instellingen, omdat zij niet meer voor het geld zorgden. Tenslotte was er de TROS, de ontzuilde omroep. Zij richtte zich op het totale publiek. De programma’s hadden geen boodschap en weinig diepgang. Het bleek aan te slaan en de TROS kreeg steeds meer leden en werd één van de grootste omroepen.

Samenvatting

Samenvattend ontstond de verzuiling door een strijd tussen de confessionelen en de liberale overheid. De uitbreiding van het kiesrecht was ook een belangrijk punt voor de verzuiling. De opdeling van de maatschappij op grond van geloofsovertuiging en/of opvattingen had een grote invloed op het dagelijks leven in Nederland. In de jaren ’60 verdween de verzuiling door internationalisering, een groeiende mobiliteit, de komst van de tv (met in het bijzonder de TROS) en de komst van de verzorgingsstaat.

Lees verder

• Essay segregatie