Leiderschap en jongerenwerk in de Nederlandse kerken

Jongerenwerkers kunnen moeite hebben met leiding geven. Vaak ontbreekt het aan voldoende inzicht in het groepsproces. Er zijn een aantal zaken die het groepsproces leuker en dynamischer kunnen maken. Leiderschap is geen drang naar macht hebben over een groep. Er zijn verschillende eigenschappen van leiderschap waarmee mensen snel in een valkuil kunnen lopen. Dat kan bijvoorbeeld door kennis die een ander niet heeft of wanneer anderen vinden dat iemand het leiderschap moet nemen.

Leiderschap en macht

In de kerk is het ondenkbaar dat macht afwezig moet zijn. In kerken en groepen speelt macht een belangrijke rol. Wel is het belangrijk om af te vragen welke soort macht op zijn plaats is in de kerk. We onderscheiden enkele soorten macht;

• Formele macht; macht hebben door aangesteld zijn als leider/ voorzitter
• Deskundigheidsmacht; macht hebben door inzicht en wijsheid
• Referentiemacht; macht hebben door charisma

Bovenstaande vormen van macht zijn niet per definitie negatief, het gaat erom hoe ze gebruikt worden. We letten daarbij op twee dingen die negatief voor het groepsproces zijn;

• Groepsleden nemen alles over van één bepaalde soort machthebber
• Machtstrijd tussen ‘machthebbers'

De bijbel en het gezag voor leiderschap

In de bijbel vinden we geen woorden die direct met gezag te maken hebben maar wel enkele woorden die daarvan afgeleid zijn;

• Kabood; betekent gewicht of heerlijkheid. Dit wijst op de heerlijke naam en majesteit van God die de mens geschapen heeft om op Zijn schepping te passen en te heersen.
• Chokma; betekent wijsheid. Wijsheid staat gelijk aan het vrezen en ontzag hebben voor God
• Agape; betekent liefde. Liefde die zichzelf niet zoekt maar Agape is vooral een dienende en lijdende opdracht. Dienen en lijden om Christus wil. Dit is ook de kern van een goede houding waarmee leiding moet worden gegeven in de kerk(en daarbuiten).

Leiderschap in de bijbel

In de bijbel ontmoeten we enkele leiders met elk hun eigen stijl / gave. Ik noem er drie;

• Mozes; formeel leider, zijn stijl werd regelmatig betwist.
• Paulus; geestelijk leider met apostolisch gezag
• Nehemia; stijl met organisatorische wijsheid met duidelijke doelstelling

Dienstbaar leiderschap

Leiderschap in de bijbel heeft een dienend karakter. Enkele karaktereigenschappen die daarbij genoemd worden zij; innerlijke ontferming, goedheid, nederigheid, zachtmoedigheid, geduld, verdraagzaamheid, vergevingsgezindheid, liefde vrede en dankbaarheid (Kol. 3: 12-17). Jezus kwam naar de aarde om te dienen. Dat was niet zomaar dienen maar gaf Zijn leven voor mensen.

Paulus

Bovengenoemde eigenschappen zijn het gevolg van een bekering en een levendige relatie met Jezus Christus. De gemeente van Christus is een éénheid. Men vind dezelfde karaktereigenschappen in elkaar terug. Paulus spreekt over broederlijke liefde en roept op tot éénheid in de gemeente en waakzaam te zijn voor verdeeldheid. Paulus zegt dat de gemeente van Christus één is doordat zij juist zo gevarieerd is. Op die manier kan men elkaar goed aanvullen.

De gemeente van Christus is één doordat;

• zij door één Geest tot één lichaam gedoopt is
• de verschillende leden elkaar nodig hebben
• de basis Jezus Christus is

Leiderschap en godsbeeld

De wijze waarop iemand leiding geeft is afhankelijk van het godsbeeld wat hij heeft. Iemand kan God zien als een strenge en straffende God. Dit beeld kan overgenomen worden in een autoritaire leiderschapsstijl. Andersom is natuurlijk ook het geval wanneer iemand een godsbeeld heeft van alleen maar liefde. Het is goed om een balans te vinden door de stijl altijd aan de bijbel te toetsen.

Vanuit welke stijl wordt leiding gegeven
Een bekende algemene driedeling van leiderschapsstijlen is;

• Democratisch
• Laissez faire (toegefelijk)
• Autoritair

Verschillende stijlen leiderschap;

• Directieve stijl; kenmerken; taakgericht, dominant
• Nadelen; groepsleden zijn niet belangrijk
• Overtuigende stijl; kenmerken; taakgericht, relatiegericht
• Nadelen; kan doorslaan naar charismatisch leiderschap
• De participerende stijl; kenmerken; lage taakgerichtheid, hoge relatiegerichtheid
• Nadelen; vage en passieve doelstellingen geeft nutteloos gevoel
• De delegerende stijl; kenmerken; niet taakgericht, niet relatiegericht. Leider delegeert taken aan andere groepsleden.
• Nadelen; onpersoonlijk

Leiderschap op verschillende niveaus

Hierboven hebben we gezien dat leiding geven vanuit een bepaalde stijl gebeurd. Maar er zijn ook verschillende niveaus;

• Inhoudsniveau; gericht op de taak, de inhoud en het eindproduct. Kenmerken van de leider/ acties zijn; analyseren, duidelijk informatie geven, luisteren naar de groep, spreekt groepsleden aan op positieve kwaliteiten, houdt gesprekken resultaat- en productgericht.
• Procedureniveau; gericht op de werkwijze voor het halen van doelen. Kenmerken van de leider/ acties zijn; helder programmaoverzicht bieden, regels voor participatie aangeven, tijdsbewaking, ruimte geven en afgrenzen, zorgvuldigheid in nakomen van afspraken, initiatief nemen, programma aanpassen aan situatie, eigen programma serieus nemen.
• Interactieniveau; gericht op zicht hebben op het nemen van de juiste interventies. Kenmerken van de leider/ acties zijn; tijd nemen voor kennismaking, rollen en communicatiepatroon ter sprake brengen, metacommunicatie(bespreken hoe je met elkaar praat), feedback geven en ontvangen, leiderschapsstijl aan passen, conflicthantering, evalueren, positieve bekrachtiging.
• Bestaansniveau; gericht op proces van individueel groepslid. Kenmerken van de leider/ acties zijn; doorvragen individuele ervaring, persoonlijke uitdrukking stimuleren, openheid bevorderen, signaleren onveiligheid, reageren op ervaringen, zelfonthulling, grenzen aangeven, enthousiasme uitstralen, diepgang aanbrengen, rekening houden met anderen, meningen toestaan, tijd van rust geven.

Positieve leiderschapsrollen en hun effecten

• Leidende rol; zelfverzekerd, structureren, uitleggen, en enthousiasme.
• Positief effect; goed voorbeeldgedrag doet gehoorzaamheid en waardering op.
• Negatief effect; roept concurrentie en afhankelijkheid op
• Helpende rol; belangstelling, vriendelijk, zorgzaam, vertrouwen.
• Positief effect; stimulans om bijdrage te leveren, goed klimaat in groep.
• Negatief effect; gevoel van overbezorgdheid kan benauwend werken.
• Begrijpende rol; luisteren, meeleven, geduld, openheid.
• Positief effect; veilige sfeer, acceptatie, ruimte om te ontplooien en bevorderen tot zelfstandigheid.
• Negatief effect; afhankelijkheid van leider, slap leiderschap
• Ruimte gevende rol; zelfstandigheid en vrijheid groepsleden.
• Positief effect; nemen van verantwoordelijkheid en zelfstandigheid
• Negatief effect; kan het gevoel geven van ongeïnteresseerd zijn in de groepsleden, gevaar voor afwijzing en irritatie, doorslaan naar pedagogische verwaarlozing.

Negatieve leiderschapsrollen en hun effecten

• Onzekere rol; kenmerken; verontschuldigen en afwachtende houding.
• Positief; kwetsbare opstelling die veiligheid geeft, openheid.
• Negatief; ontbreken van orde en zelfverzekerdheid, anderen kunnen leiding over gaan nemen, irritatie.
• Ontevreden rol; kenmerken; ontevreden en wantrouwende uitstraling.
• Positief; orde en eenheid op korte termijn-
• Negatief: Schuldgevoelens, onduidelijkheid, irritatie en negatieve gevoelens.
• Strenge corrigerende rol; kenmerken; autoritair, gebruik van straffen.
• Positief; duidelijke regels.
• Negatief; onderwerping aan gezag, oproepen van irritatie en agressie, geen of weinig openheid en inbreng van groepsleden.

Rollen van groepsleden

• Blokkerende rol; de groep wordt gebruikt als klankbord voor zelfpresentaties en persoonlijke verhalen.
• Rivaliteit; machtsstrijd om beste ideeën
• Sympathie; binding zoeken bij anderen
• Clown; geschikt om spanning te breken maar zorgt vaak voor irritatie.

Drie rollen nader toegelicht

• De zondebok; symptoom van agressie. Leider moet zich afvragen of het aan manier van leiding geven ligt.
• Het zwijgende groepslid; onduidelijk of persoon wel of niet betrokken is of angst en onzekerheid heeft. Leider moet persoon uitdagen om op voorgrond te komen of groep opsplitsen.
• Het dominante groepslid; eisen veel aandacht, en anderen onderbreken. Gevaar van irritatie en afname van betrokkenheid.

Groepen leiden vereist durf en zelfvertrouwen
Leiding geven aan een groep vraagt vooral zelfvertrouwen en een goede voorbereiding. In gevallen van onzekerheid zijn het niet de gebeurtenissen die maken dat we ons onzeker voelen maar onze opvattingen over die gebeurtenissen.
Kees Roest heeft een boekje geschreven dat heet; niets moet, alles mag; praktische handleiding voor gezond denken en zelfvertrouwen.’ Je moet je afvragen welke gedachten je onzeker maken. Roest heeft daar enkele bruikbare vragen voor opgesteld die als handvat kunnen dienen;

• Is de gedachte gebaseerd op een feit?
• Bereik je met deze gedachte een doel dat je graag wilt bereiken?
• Zorgt deze gedachte voor een gevoel die je liever niet wilt hebben?