De Vijf: een indrukwekkende serie van Enid Blyton

The Famous Five was de originele naam van de serie jeugdboeken die in Nederland onder de serienaam De Vijf verscheen. Vanaf de jaren vijftig moest de Britse auteur van de boeken, Enid Blyton, flink wat kritiek incasseren op haar werk. Zo zou het niet literair genoeg zijn, en te simplistisch. Toch verkochten de boeken uitzonderlijk goed, en nog steeds worden deze gelezen. Daarbij zijn de boeken bewerkt tot onder meer films, tv-series, hoorspelen en een computerspel.

Over de auteur

Enid Mary Blyton werd geboren in Londen, op 11 augustus 1897. Zij overleed eind november 1968. Nadat haar ouders in 1910 scheidden, begon Blyton te schrijven. Ze richtte met vriendinnen een tijdschrift op, volgde later een docentenopleiding, en stond tot 1924 voor de klas. In die tijd was net haar dichtbundel Child Whispers (1922) uit. Haar schrijfwerk werd na 1924 haar bron van inkomsten, met onder meer publicaties in Teacher's World en schrijfwerk voor haar eigen weekblad, Sunny Stories.

Bijzonder aan de auteur is dat zij een veelschrijver was. Ze kon tot vijftig boeken in een jaar schrijven. Ook wordt ze door velen een voorloper genoemd in de jeugdliteratuur, onder meer omdat haar hoofdpersonen kinderen waren en er weinig volwassenen voorkwamen in haar boeken. Haar totale oeuvre bestaat uit meer dan 600 boektitels. Blyton schreef The Famous Five of De Vijf vanaf 1942. Het werd een van de grootste series die ze schreef, met in totaal 21 titels in de reeks.

De basis van De Vijf

Elk boek heeft vijf hoofdpersonen. Julian en Dick zijn broers, en trekken op met zusje Annie en nichtje Georgina (of George). Samen met de hond van George, Timmy, vormen ze De Vijf. In de schoolvakanties komen ze bij elkaar en beleven ze avonturen. Veel hiervan spelen zich af rondom Kirrin, waar zij wonen. Centraal staan avontuur, mysteries, goed en kwaad en erop uitgaan in de natuur. Volwassenen spelen een beperkte rol in de serie.

Hoofdpersonages

Julian is de oudste van de vijf en neemt of krijgt meestal de leiding. Dick is zijn jongere broertje. Hij is altijd wel in voor een grap en houdt van lekker eten. Annie is de jongste van het gezelschap. Ze houdt ervan de huishoudelijke taken op zich te nemen op momenten dat ze er allemaal op uit zijn. George, het nichtje van de eerste drie, heet eigenlijk Georgina, maar ze had liever een jongen willen zijn (of, te beargumenteren gezien haar gedrag: ze had liever gelijkwaardig behandeld willen worden). Ze draagt haar haren kort en kleedt zich als een jongen. Timmy, tenslotte, is de bastaardhond die het gezelschap completeert.

Voornaamste bijpersonen

Oom Quentin, de vader van George, is de typische 'verstrooide professor'. Hij is altijd aan het werk en altijd alles kwijt. Hij is getrouwd met tante Fanny. Joanna is hun hulp in de huishouding, die door Julian, Dick, Annie en George op handen gedragen wordt omdat ze fantastisch kan koken. In de Nederlandse boeken heet ze soms ook wel Joan of Johanna.

Titeloverzicht

1. De Vijf en het gestrande goudschip (originele titel: Five on a treasure island, 1942)
2. De Vijf en de geheime doorgang (Five go adventuring again, 1943)
3. De Vijf gaan er vandoor (Originele titel: Five run away together, 1944)
4. De Vijf op de smokkelaarsrots (Originele titel: Five go to smuggler's top, 1945)
5. De Vijf in een kampeerwagen (Originele titel: Five go off in a caravan, 1946)
6. De Vijf weer op Kirrin-eiland (Originele titel: Five on Kirrin island again, 1947)
7. De Vijf en de spooktrein (Originele titel: Five go off to camp, 1948)
8. De Vijf in de knel (Originele titel: Five get into trouble, 1949)
9. De Vijf op avontuur (Originele titel: Five fall into adventure, 1950)
10. De Vijf op trektocht (Originele titel: Five on a hike together, 1951)
11. De Vijf en het geheim van de zigeuners (Originele titel: Five go to Mystery moor, 1954)
12. De Vijf en het geheimzinnige spoor (Originele titel: Five on a secret trail, 1956)
13. De Vijf en de verdwenen piloot (Originele titel: Five go to Billicock hill, 1957)
14. De Vijf en de schat in de bergen (Originele titel: Five get into a fix, 1957)
15. De Vijf als detectives (Originele titel: Five have a plenty of fun, 1955)
16. De Vijf en de verdwenen geleerden (Originele titel: Five have a wonderful time, 1952)
17. De Vijf en de schat van de strandjutter (Originele titel: Five go to demon's rocks, 1959)
18. De Vijf op de oude boerderij (Originele titel: Five on Finniston Farm, 1958)
19. De Vijf en het geheim van de oude toren (Originele titel: Five go down to the sea, 1953)
20. De Vijf en de schat op het Fluistereiland (Originele titel: Five have a mystery to solve, 1960)
21. De Vijf en het circusmysterie (originele titel: Five are together again, 1961)

In 1995 verscheen nog een titel in de reeks. Enid Blyton was toen inmiddels dement. Het boek uit 1995 heet De Vijf staan voor een raadsel en andere verhalen (originele titel: Five have a puzzling time and other stories).

Vervolgreeks

Er zijn van de auteur en vertaler Claude Voilier (echte naam: Andrée Lebadan, overleden in 2009) vervolgdelen geschreven op De Vijf. Deze kregen een vergelijkbare kaft, maar inhoudelijk en qua schrijfstijl waren ze anders dan de originele kinderboekenserie. Claude kwam uit Frankrijk en schreef ook in het Frans. Slechts een deel van haar vervolgdelen op De Vijf werd vertaald naar het Engels. In het Nederlands verschenen ook slechts enkele van de door haar geschreven titels, waaronder De Vijf en het smaragden halssnoer, De Vijf en de schat op de zeebodem, en De Vijf en het vreemde testament. De boeken in deze reeks werden geschreven tussen 1971 en 1985.

Schrijfstijl in de serie

De auteur had een geheel eigen schrijfstijl. Ook in de jeugdboekenserie De Vijf komt dit terug. Een aantal bijzonderheden op een rij:

Kenmerken schrijfstijl

• Veel omschrijvingen van de natuur en de omgeving (het rustieke Engelse landschap).
• De kinderen beleefden veel zonder toezicht van volwassenen.
• Avonturen stonden centraal, net als geheimen (met veel geheime tunnels).
• Personage George/Georgina lijkt vooruitstrevend in haar wens gelijkwaardig aan de jongens te worden behandeld en zich niet 'naar haar sekse' te kleden.
• Nostalgische schrijfstijl, met zelfs voor die tijd opvallend weinig gebruik van techniek zoals radio of televisie.

Kenmerken schrijfstijl volgens critici

De boeken werden zowel ten tijde van publicatie als decennia later niet altijd met veel enthousiasme ontvangen.

Enkele redenen:

• De zelfstandigheid van de kinderen was dermate dat dit tegenwoordig de kinderbescherming zou alarmeren.
• Veel herhaling: bepaalde elementen kwamen vaak terug, zoals onvriendelijke mensen die inderdaad gevaarlijk bleken, veel geheime gangen en complotten, etcetera.
• Simplistisch taalgebruik.

Gendergelijkheid en seksualiteit

Julian deed in de boeken ooit de uitspraak tegenover George/Georgina dat zij 'nooit zo goed als een jongen zou worden'. In één van de verhalen wordt Georgine gedwongen op een 'geschiktere plek voor een meisje' te slapen dan in de hooischuur. George/Georgina wordt in de verhalen vaak alleen voor 'vol' aangezien op momenten dat zij zich voordoet als een jongen. Het is aan de ene kant kenmerkend voor de tijdsgeest, wat de boekenserie een mogelijke meerwaarde geeft op historisch vlak. Aan de andere kant onderstreept karakter Georgina/George het feit dat niet elk meisje zich als een 'typisch meisje' voelt en/of zich zo hoeft te gedragen om geaccepteerd te worden in een groep. In dit opzicht spreken de boeken voor een generatie meisjes die toentertijd in mindere mate een stem hadden dan nu. Discutabel is dan nog of in herschrijvingen een van de jongens niet een zachter karakter zou kunnen hebben.

Verfilmingen

De boeken zijn op diverse manieren verfilmd. Hieronder een beknopt chronologisch overzicht.

Speelfilms

• 1957: Five on a Treasure Island (Engels)
• 1964: Five Have a Mystery to Solve (Engels)
• 1969: De fem og spionerne (Deens)
• 1970: De 5 i fedtefadet (Deens)
• 2012: Fünf Freunde (Duits), met later een deel 2, 3 en een deel 4

Tv-series

• 1978-1979: Famous Five (Engels), 26 afleveringen van zo'n twintig minuten per aflevering
• 1995: The Famous Five (Engels), 26 afleveringen
• 2008-?: Famous 5: On the Case (Engels, animatieserie en losjes gebaseerd op de boekenserie), 130 afleveringen (gepland) van 22 minuten per aflevering

Andere uitvoeringen

Buiten verfilmingen zijn er meer varianten te vinden op de originele serie van De Vijf.

Spelboeken

Van enkele titels uit de serie De Vijf zijn in het Engels spelboeken gemaakt. Deze boeken geven de lezer de optie om beslissingen te maken voor de hoofdpersonen. Elke beslissing leidt naar een andere pagina. Een typisch spelboek werd voorzien van kaarten, een dobbelsteen en codeboeken.

Stripverhalen

In de jaren tachtig en negentig van de twintigste eeuw werden diverse stripboekreeksen uitgebracht (Engelstalig).

Parodieën

Onder meer in 2012 verschenen parodieën op de jeugdserie, waaronder een Five Go to Rehab (vrij vertaald: De Vijf naar de afkickkliniek), waarin de originele hoofdpersonen van middelbare leeftijd zijn.

Overig

Van de boeken zijn ook nog (Duitse) hoorspelen gemaakt, net als een (Engelstalig) computerspel (Five on a Treasure Island) en een musical. Tot slot zijn veel verhalen in bundelvorm verschenen waaronder bundels met vijf boeken in één.

Herschreven: De Vijf

Aan het begin van de 21ste eeuw werden series van Enid Blyton, onder meer De Vijf, in herschreven vorm uitgebracht om minder uitingen van racisme, seksisme en vreemdenlingenhaat te bevatten.