Boekdrukkunst: van blokdruk naar digitale druk

Ooit werden boeken helemaal met de hand geschreven. Dat was letterlijk monnikenwerk want het waren vooral monniken die zich er in de middeleeuwen mee bezighielden. Doordat er slechts één of enkele exemplaren werden gemaakt zijn veel boeken verloren gegaan. Na het uitvinden van de boekdrukkunst konden meerdere exemplaren gemaakt worden en werd het ook mogelijk kennis en nieuwe inzichten sneller te verspreiden. In de loop van de tijd zijn de drukmachines veel veranderd maar de grootste verandering van deze tijd is dat boeken meestal niet meer gedrukt worden maar gemaakt worden door middel van een geheel nieuw procedé.

Blokdrukken arbeidsintensief werk

Toch bestond er voor de boekdrukkunst ook al een vorm van drukwerk. In Mesopotamië zijn rolcilinders gevonden die voor een vorm van drukken zijn gebruikt. De rolcilinders waren gegraveerd met spijkerschrift in spiegelbeeld waardoor ze bij het afdrukken het normale beeld gaven. Er zijn ook stenen tabletten gevonden die eveneens voor drukwerk zijn gebruikt. Maar een manier die meer met echt drukwerk te maken heeft is het gebruik van houtblokken waar tekens in werden uitgesneden. Voor elke bladzijde was dan een houtblok nodig wat zeer arbeidsintensief was.

Uitvinding boekdrukkunst

Aan wie de uitvinding van de boekdrukkunst moet worden toegeschreven is niet helemaal duidelijk. Mede omdat er vóór de uitvinding al vormen van drukwerk bestonden. Maar als het erom gaat wie als eerste met losse letters heeft gewerkt kan dat toegeschreven worden aan de Duitser Johannes Gutenberg omstreeks het midden van de vijftiende eeuw. Andere namen die genoemd worden zijn de Nederlander Laurens Janszoon Coster en de Vlaming Dirk Martens. Achteraf is niet meer precies te bepalen aan wie de uitvinding moet worden toegeschreven en wellicht heeft het uitvinden onafhankelijk van elkaar in dezelfde tijd plaatsgevonden.

Letterzetten met zethaak

Het drukproces is sterk verbeterd vanaf het moment dat voortaan met losse letters werd gewerkt. Complete pagina’s werden op die manier samengesteld en het was ook mogelijk om tussen de letters door afbeeldingen te verwerken. Door in plaats van met tekstblokken met losse letters te werken was het corrigeren van teksten een stuk eenvoudiger. Bij tekstblokken moest meestal het hele blok worden vernieuwd en bij losse letters slecht enkele letters. Het verwerken van de letters, letterzetten genoemd, gebeurde met een zethaak waar de letters in serie in werden geplaatst om later tot een groter geheel te worden verwerkt.

Hergebruik en omsmelten van letters

De tot één pagina samengevoegde letters werden na het drukken weer losgemaakt en opnieuw gebruikt. Voor het opbergen van de letters werden zetkasten (ook zetbokken genoemd) gebruikt met laden waar de letterseries in lagen. Er is daarbij sprake van bovenkast waar de kapitale letters (hoofdletters) in werden opgeborgen en onderkast met kleine letters. Later ontstond de zetmachine waarbij het mogelijk was om met lood complete regels met letters te gieten. Een van de grote voordelen van dit systeem was dat de letters niet meer één voor één teruggelegd hoefden te worden in de zetkast. Na gebruik werden de letters omgesmolten en kon het lood weer worden hergebruikt voor nieuwe letters.

Digitale boekdrukkunst printing on demand

Vanaf het begin van de eenentwintigste eeuw hebben digitale druksystemen het oude boekdrukwerk veelal verdrongen. De systemen kunnen concurreren met de oude manieren van drukken op gebied van kwaliteit, productiviteit en kostprijs en zijn mogelijk in oplagen vanaf één tot grote aantallen. Financieel is het daarbij haalbaar om met een kleine oplage te beginnen en eventueel meer te produceren als een boek goed loopt. Voor het binnenwerk van een boek worden laserprinters gebruikt en voor de omslag digitale kleurenprinters. Dat soort apparaten is heel wat minder kostbaar dan drukpersen. Met het digitale druksysteem is het ook mogelijk een boek uit te geven zonder een grote investering te moeten doen.