Jodenvervolging in België en Nederland

Als je aan verschillende mensen de vraag zou stellen wat de meest beschamende episode uit de Nederlandse geschiedenis is geweest zijn er veel antwoorden denkbaar; sommigen zouden de slavernij noemen, anderen de politionele acties of ons gehele koloniale verleden, maar ook veel mensen zouden de Jodenvervolging noemen. In Nederland zijn namelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog ongeveer 75% van de Joden gedeporteerd. Dit is een aanzienlijk verschil met ons buurland België, waar ongeveer 25% van de Joden uiteindelijk werd gedeporteerd. Hoe komt het nou dat er in Nederland relatief zoveel Joden zijn vervolgd ten opzichte van België?

Bevolkingsregistratie

Ten eerste had Nederland een zeer modern en geavanceerd bevolkingsregister. De rijksambtenaar Jacobus Lambertus Lentz hield zich bezig met het professionaliseren van het Nederlandse bevolkingsregister. Zo had elke persoon woonachtig in Nederland en ouder dan 14 jaar een persoonsbewijs. Op dit persoonsbewijs was o.a. je naam, leeftijd, woonplaats en geloof te zien. Bij Joden stond hier dan ook een grote rode J op.

Het persoonsbewijs was erg moeilijk te vervalsen. Het karton van het persoonsbewijs reageerde namelijk met aceton, waardoor veranderingen direct zouden opvallen. Ook werd er gebruik gemaakt van een soort 'onzichtbare inkt' die alleen onder een kwartslamp zichtbaar werd. Zo was het voor joden in Nederland erg moeilijk zich te verloochenen en werden er dus ook veel mensen betrapt op het vervalsen van persoonsbewijzen.

In België was de bevolkingsregistratie echter wat minder geavanceerd en uniform. België kende tijdens de Tweede Wereldoorlog namelijk een systeem van persoonskaarten. Deze kaarten hadden personen in België niet bij zich, maar werden bewaard op een centrale plek in hun gemeente. Dit systeem werd vaak slecht bijgehouden en was erg slordig en incompleet. Hierdoor was het voor de bezetter een stuk lastiger om te zien waar de Belgische Joden op dat moment woonachtig waren.

Bestuur

Ten tweede kende Nederland een Burgerlijk bestuur en België een militair bestuur. Een burgerlijk bestuur wil zeggen dat de bezetter zelf burgerlijke ambtenaren aanstelt. Het doel van de Duitsers in Nederland was om Nederland klaar te maken voor deelname aan het Derde Rijk. Omdat er in Nederland een burgerlijk bestuur was aangesteld, hadden veel NSB'ers een plek in de ambtelijke top. Door deze factoren werd de Jodenvervolging door de Nederlandse overheid dus extra fanatiek aangepakt.

België had tijdens de Tweede Wereldoorlog een militair bestuur. Een militair bestuur houdt in dat het bezettingsleger de macht in handen krijgt, maar tegelijkertijd het bestaande civiele bestuur in functie blijft. Dit deden de Duitsers omdat het voornaamste doel in België was om de orde en rust te handhaven en niet om België klaar te maken voor inlijving in het Derde Rijk. Doordat de bestaande ambtelijke top in functie bleef, veranderde er in eerste instantie niet veel voor de Belgische Joden en kwam de vervolging later op gang dan in Nederland.

Geografie

Ten slotte zijn de verschillen in geografie tussen Nederland en België van belang geweest in het verschil tussen het aantal gedeporteerden. België heeft namelijk een groot reliëf- en bosrijk gebied; de Ardennen. Omdat de Ardennen een groot en onoverzichtelijk gebied is konden de Belgische Joden zich dus relatief gemakkelijk verschuilen. De kans dat ze in dit grote gebied gevonden zouden worden was erg klein. Nederland heeft daarentegen helemaal geen gebieden met groot reliëf en veel bos. Nederland kent een zeer vlak landschap en een grote bevolkingsdichtheid waardoor het voor de Nederlandse Joden erg moeilijk was om zich te verschuilen.

Nog meer factoren

Er zijn natuurlijk ook andere (kleinere) factoren die hebben bijgedragen aan het verschil tussen Nederland en België, zoals het verzet en het verloop van de oorlog, maar de bovenstaande factoren hebben een grotere invloed gehad op het uiteindelijk aantal gedeporteerde Joden. Er is een zeer uitgebreid onderzoek gedaan over dit onderwerp door R.Zeller en P. Griffioen in het boek Jodenvervolging in Nederland, België en Frankrijk. In dit boek zijn alle aspecten uitgebreid met elkaar vergeleken en zijn de verschillen heel duidelijk toegelicht.