Literatuur: epiek, lyriek en dramatiek

De drie hoofdgenres in de literatuur zijn: epiek, lyriek en dramatiek. Achtereenvolgens misschien wel het best te omschrijven als: het verhaal, de gevoelens en het toneel. Maar dit doet de genres tekort. Wat is epiek, wat is lyriek, wat is dramatiek? Sinds Aristoteles de indeling maakte is er veel veranderd. We hebben geen rijm meer nodig om een verhaal te onthouden en door te vertellen. Soms is het onderscheid flinterdun en amper te maken en het is de vraag of literatuur altijd in een hokje moet passen. Voor wie dat wel wil of moet kunnen.

Inhoud

• Epiek
• Lyriek
• Dramatiek
• Het verschil tussen lyriek, dramatiek en epiek

Epiek

Epiek is de verhalende literatuur en dat kan zowel poëzie als proza zijn, maar ook toneel. Het kernwoord is verhalend en een belangrijk kenmerk van epiek is de objectiviteit. Wanneer in een tekst het vertellen van een verhaal het belangrijkste is, dan is het epiek. Vrijwel alle teksten die we nu als episch bestempelen zijn prozaverhalen maar dat is natuurlijk niet altijd zo geweest. Vroeger werden verhalen al rijmend verteld omdat dit nu eenmaal de makkelijkste manier is om een verhaal te onthouden en door te vertellen.

De Ilias van Homerus wordt vaak gezien als een belangrijk voorbeeld van oude epiek. Het verhaal staat hier centraal. Maar naast het epos (wat de Ilias is) kent de epiek veel verschillende genres: sprookje, mythe, sage, legende, fabel, parabel, ballade, idylle, kort verhaal, novelle en roman. Voor een beschrijving van de eerste vijf verwijs ik naar: Volksverhalen: mythe, legende, sage, saga, sprookje, fabel

Een parabel staat vol van symboliek en is soms een manier om religie te verduidelijken. Een ballade is op rijm, heeft wel een verhaal te vertellen en is daarom epiek. De idylle, ach, lieflijke epische poëzie, het gewone brave volk in een sprookjesachtige omgeving.

De drie laatste staan in de goede volgorde, kort verhaal, novelle en roman zijn voorbeelden van epiek. Een kort verhaal vertelt over een korte episode en is kort. De laatste toevoeging lijkt overdreven maar, verhalen komen uit een verteltraditie, vroeger moesten verhalen wel worden doorverteld bij gebrek aan boekdrukkunst en natuurlijk ook kennis van geschreven taal. Verhalen die moesten worden doorverteld waren kort. De novelle, iets langer dan het korte verhaal, een beperkt aantal personages en vaak bespreekt het een belangrijk keerpunt in het leven van de hoofdfiguur. Roman tenslotte, meerdere uitgediepte personages en verschillende verhaallijnen.

Lyriek

Een literaire tekst waarin gevoelens centraal staan. Met nadruk, tekst, lyriek wordt vaak gezien als een synoniem voor poëzie maar ook sommige prozateksten kunnen gezien worden als lyriek evenals toneelteksten. Maar over het algemeen wordt de term lyriek gebruikt voor de dichtkunst. Lyriek is het gevoel (daardoor subjectief) en vaak ook het ritme en de vorm van taal. Voorbeelden van lyrische teksten zijn bijvoorbeeld:elegie, hymne, ode, sonnet en liedteksten. Een elegie is nog het best te omschrijven als een klaagzang, treurnis en aanklacht. Een ode is juist een lofzang, het bejubelen van een persoon of een zaak. Is een ode religieus, dan noem je het een hymne. Een sonnet, vroeger gewoon een kort gedichtje, nu een 14-regelig gedicht met een strak rijmschema. Liedteksten, spreken wel voor zichzelf.

Dramatiek

Dramatiek zijn dialogen en daarmee is het toneel. Poëzie en proza kunnen er ook toe behoren wanneer lange dialogen deel uitmaken van de tekst. Maar dramatiek is vooral toneel. Het genre is waarschijnlijk ontstaan in het oude Griekenland waar ter ere van de god Dionysos zangwedstrijden werden gehouden. De dialoog, een kenmerk van dramatiek, werd gevormd door een vraag-en-antwoordspel van een zanger met het koor.

Tot in de Renaissance in dichtvorm maar daarna vrijwel altijd in proza. Vormen zijn o.a.: klucht, komedie en tragedie. De klucht is van oorsprong een kort toneelstuk dat niets anders wilde dan de mensen vermaken, wel in eerste instantie op rijm. De klucht is altijd een beetje bizar en hoewel de gebeurtenissen waar kunnen zijn, is het verhaal een beetje onwaarschijnlijk. De komedie vermaakt mensen, geeft ze een goed gevoel, de tragedie doet juist het tegenovergestelde. In een komedie loopt het altijd goed af, het einde van een tragedie is altijd triest en noodlottig. Een tragikomedie is de tussenvorm.

Het verschil tussen lyriek, dramatiek en epiek

• Epiek is een verslag van een gebeurtenis, er gebeurt iets, er is een handeling.
• Lyriek is een monoloog, er gebeurt weinig, gevoelens en sfeer worden beschreven.
• Dramatiek, er is een dialoog en er gebeurt iets.

deze verschillen worden ook wel genoemd:

• Lyriek is altijd subjectief, epiek is vooral objectief.
• Lyriek is bondig terwijl epiek uitvoerig kan zijn.
• Lyriek is emotioneel, epiek rationeel.
• Lyriek is vorm, klank en ritme, epiek heeft dat minder.
• Epiek, het verhaal staat centraal, bij de lyriek staat de toestand centraal.

• Het belangrijkste verschil tussen dramatiek en de andere genres is de dialoog. Zowel de epiek als de lyriek zou je kunnen omschrijven als monologen.