De VOC de eerste multinational ter wereld

Iedereen kent wel de uitdrukking peperduur. Ongeveer 400 jaar geleden was peper namelijk bijna niet te betalen. Handelaren vochten erom en voeren massaal naar Indië om peper en andere specerijen in te kopen. Dit zorgde voor een enorme chaos, waardoor de handelaren verplicht werden om samen te werken. Zo ontstond de VOC. In de zestiende eeuw heerst er een specerijenkoorts. Steeds meer handelaren gaan naar Azië om specerijen te kopen. Hierdoor lopen de handelaren elkaar voor de voeten. Ze bieden tegen elkaar op, waardoor de inkoopprijzen steeds hoger worden en terug in Amsterdam bieden ze zoveel specerijen te koop aan dat de verkoopprijzen steeds verder dalen.

Oprichting

Het bestuur van de Republiek, de Staten-Generaal, dwingt de handelaren om te gaan samenwerken. Ze worden verplicht om samen één handelsonderneming te vormen. In 1602 wordt dan de VOC, Verenigde Oost-Indische Compagnie, opgericht. Het is de enige organisatie in Nederland die handel mag drijven in Azië.

Daar mag het verdragen sluiten met Aziatische vorsten, forten bouwen, soldaten plaatsen en oorlog voeren. De VOC kreeg rechten die normaal aan een soevereine staat waren voorbehouden. Dit maakte de VOC bijzonder, omdat het geen land is, maar een bedrijf zoals Shell of Philips nu. Een bedrijf met een eigen leger en dat oorlog mocht voeren met andere landen. Zeer bijzonder dus en iets wat we ons niet voor kunnen stellen dat Shell dit bijvoorbeeld zou mogen.

De VOC wordt ook wel de eerste naamloze vennootschap genoemd. Dit omdat ze een in aandelen verdeeld kapitaal hadden. Voor die tijd was dit zeer modern. Het is een bedrijf met bezittingen over de hele wereld:

• Op de Indonesische eilanden
• Op Sri Lanka
• In India
• Japan
• China
• Zuid-Afrika

Ook heeft het honderden schepen en tienduizenden werknemers. Dit maakt de VOC tot de eerste multinational ter wereld.

Belangrijke producten

De handel met Indië in textiel, koffie en specerijen heeft Nederland tot grote bloei gebracht. Producten waar het onder andere om ging zijn bijvoorbeeld:

Peper

De VOC was met name geïnteresseerd in de zwarte variant. De peperkorrels namen in de zeventiende eeuw gemiddeld bijna één derde van de totale veilingopbrengsten in de Republiek voor hun rekening. In de achttiende eeuw daalde dit tot ruim 10%. De VOC importeerde meer dan de helft van de Europese peperconsumptie met een jaarlijkse aanvoer van 3-9 miljoen pond. Door de grote aanvoer en de relatief lage prijs werd peper in Europa een algemeen gebruiksgoed.

Muskaatnoten en foelie

Muskaatnoten en foelie zijn beiden een product van de nootmuskaatboom en waren al sinds de Middeleeuwen gewild in Europa. Ze dienden als smaakversterker en ze werden gebruikt bij waterzucht, diarree, huiduitslag en slechte adem. De gemiddelde jaarproductie bedroeg 0,5 miljoen pond muskaatnoten en 0,15 miljoen pond foelie.

Koffie

In de achttiende eeuw werd de koffiecultuur geïntroduceerd in de Preanger, die deels vanaf Batavia en deel vanuit Cheribon werd bestuurd. Mede door de hoge prijs die de producenten ontvingen sloeg de cultuur goed aan. Vanaf de achttiende eeuw werd koffie als genotmiddel in Europa steeds meer geconsumeerd.

Thee

In de zeventiende eeuw begon men geleidelijk aan in Europa met het drinken van thee. In de achttiende eeuw volgde een explosie in de consumptie van thee. In de Republiek was vooral zwarte thee erg in trek.

Suiker

In dit geval gaat het om rietsuiker. Rond 1700 werd jaarlijks gemiddeld 0,5 miljoen pond naar Europa verscheept en ongeveer 2,2 miljoen pond in Azië verkocht. Het meeste daarvan ging naar Perzië en Japan.

Batavia

Batavia was het centrum van de VOC in Azië en ligt op het eiland Java. In de zeventiende eeuw worden alle VOC vestigingen in Azië vanuit Batavia bestuurd. In de beginjaren koopt de VOC specerijen in ruil voor goud en zilver. Maar dit werd een dure grap en de vraag was hoe ze toch aan al dat goud en zilver moesten komen.

De VOC gaat het anders doen en sticht nieuwe handelsposten langs de kusten van India, China en Japan. De VOC wil niet alleen maar handelen tussen Europa en Azië, maar ook tussen de verschillende landen in Azië. Door op meerdere handelsposten spullen te kopen en te verkopen kan de VOC de winst steeds hoger maken.

Met een voorbeeld is dit goed te begrijpen: Zo koopt de VOC met zilver uit Europa elk jaar tienduizenden hertenvellen in Siam. Deze verkopen ze dan weer met enorme winst aan Japan, die betaalt met goud, zilver en koper. Dit geld gebruikt de VOC dan weer om in India textielproducten te kopen, die ze vervolgens weer verkopen aan de Indonesische eilanden. Daar ruilen ze textiel graag voor specerijen. De VOC neemt die specerijen weer mee naar Amsterdam en krijgt er daar veel geld voor.

Populaire specerijen zijn nootmuskaat en foelie die alleen te krijgen zijn op de Indonesische Banda-eilanden. Om te zorgen voor zo min mogelijk concurrentie, sluit de VOC een deal met deze eilanden. Als ze deze specerijen alleen aan de VOC verkopen, krijgen ze van de VOC rijst en kleding. Al snel blijkt echter dat de overeenkomst niet wordt nagekomen. De VOC levert veel te weinig rijst, waardoor de Bandanezen honger krijgen. Hierdoor gaan zij toch zaken doen met anderen. De VOC is woedend en trekt met een leger naar de Banda-eilanden. Daar wordt een gruwelijke slachting aangericht.

Iedereen die de VOC in de weg staat en het VOC-recht ontduikt wordt gestraft. Om de handel te beschermen bouwt de VOC grote forten en schansen en overal staan kanonnen. De VOC bracht grote rijkdommen aan Nederland en als wereldwijde onderneming hadden ze een enorm succes. Maar door dit soort gruwelijke praktijken wordt de VOC gezien als een zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis.