Indexcijfers, wat is dat nou precies?

Wat zijn indexcijfers, en de begrippen daarvan? En hoe zat het ook al weer met de verdeelde groepen van indexcijfers? De formules die hierbij horen zijn heel belangrijk als u niet beschikt over alle informatie.

Kengetallen

Het geboortecijfer, het huwelijkscijfer, het aantal inwoners per vierkante kilometer: dit zijn zogenaamde kengetallen. Een kengetal vergelijkt de grootte van een bepaald verschijnsel (A) met de grootte van een ander verschijnsel (B) op dat zelfde moment. Zo geeft het geboortecijfer het aantal levendgeborenen (verschijnsel A) per 1.000 inwoners (verschijnsel B) weer. Kengetal = Groot verschijnsel A (tijdstip 0):Grootte verschijnsel B (tijdstip 0). Een bijzonder kengetal is het indexcijfer. Bij een indexcijfer wordt de grootte van een bepaald verschijnsel (A) vergeleken met de grootte van datzelfde verschijnsel (A) op een ander moment. Om goed te kunnen begrijpen wat een indexcijfer is, moet je weten wat een procentuele verandering is. Een procentuele verandering is een verandering, weergegeven in procenten, van de grootte van een bepaald verschijnsel. Voor de berekening van procentuele verandering gebruik je de volgende formule. Procentuele verandering = (Nieuw waarde - Oud waarde):Oud waarde x 100%. Je verdiende bijvoorbeeld € 100,- per maand. Nu verdien je € 120,- per maand. De procentuele verandering bereken je dan als volgt: € 120 - € 100 : 100 x 100% = 20%. Je verdient nu dus 20% meer dan eerst. Een indexcijfer geeft dus een verandering weer van de grootte van een verschijnsel in bepaalde periode ten opzichte van de grootte van datzelfde verschijnsel in een andere periode. Indexcijfer = Grootte verschijnsel (A) (tijdstip n): Grootte verschijnsel (B) (tijdstip o). Bij het berekenen van een indexcijfer wordt de periode waarmee je wilt vergelijken, de basis periode genoemd. De grootte van het verschijnsel is deze basis periode stel je gelijk aan 100. Een indexcijfer van 135 betekent dan een stijging ten opzichte van de basis periode met 35% (135-100=35). Een indexcijfer van 80 betekent een daling ten opzichte van de basis periode met 20% (80-100=-20). Omdat we de basis periode gelijk stellen aan 100 ziet de algemene formule van een indexcijfer er als volgt uit: Indexcijfer = Waarde verschijnsel verslagjaar:Waarde verschijnsel basisjaarx100. De voordelen van indexcijfers zijn:

• Je kunt er heel gemakkelijk de procentuele verandering uit aflezen.
• Je hoeft nooit te werken met negatieve procentuele veranderingen. Een negatieve procentuele verandering levert een indexcijfer op met een waarde tussen 0 en 100.
• Ze zijn gemakkelijk en snel te berekenen.

Verslagperiode en basis periode

Het jaar waar het indexcijfer betrekking op heeft, noem je het verslagjaar (of de verslag periode). Het jaar waarmee je de verslag periode wilt vergelijken, heet het basisjaar. (of de basis periode). Bij de keuze van het basisjaar moet je op 2 zaken letten:

1. Het basisjaar mag niet te ver in het verleden liggen. Wanneer de grootte van een bepaald verschijnsel sterk toeneemt, moet je het basisjaar zelfs zeer kort geleden leggen. Een indexcijfer van 334 wordt al overzichtelijker. Dat betekent namelijk een stijging van 224%, een stijging waarbij je je moeilijk een voorstelling kunt maken.
2. Het basisjaar moet voor het verschijnsel een gewoon jaar zijn geweest. Er moeten geen factoren hebben gespeeld, waardoor de grootte van het verschijnsel sterk positief of negatief is beïnvloed.

Een bestaande basis verleggen is niet zo moeilijk. Je stelt gewoon het indexcijfer van een ander moment (bijvoorbeeld een bepaald jaar) op 100. Je moet dan natuurlijk wel alle andere indexcijfers opnieuw berekenen.

Enkelvoudige prijs-. hoeveelheids- en waarde-indexcijfers

Een enkelvoudige prijsindexcijfer (EPI) is een indexcijfer dat aangeeft hoeveel de prijs veranderd is. Je spreekt dus van een enkelvoudige prijsindexcijfer wanneer de prijsontwikkeling van één enkel product door middel van indexcijfers wordt weergeven. Een enkelvoudige hoeveelheidsindexcijfer is dus een indexcijfer dat aangeeft hoeveel de (geproduceerde of verkochte) hoeveelheid veranderd is. Het enkelvoudig hoeveelheidsindexcijfer (EHI) geeft de verandering van de geproduceerde of verkochte hoeveelheid van één bepaald product aan ten opzichte van de hoeveelheid in de basis periode. Een enkelvoudig waarde-indexcijfer is een indexcijfer dat aangeeft hoeveel de omzet van een product veranderd is. De omzetontwikkeling van één bepaald product kan door enkelvoudige waarde-indexcijfers (EWI) worden getoond.

Enkele formules:

• EPI=Prijs in verslag periode:Prijs in basis periode x100
• EHI: Hoeveelheid in verslag periode: Hoeveelheid in basis periode x 100
• EPI: Waarde in verslag periode: Waarde in basis periode x 100

Er blijkt een verband te staan tussen de enkelvoudige prijsindex, de enkelvoudige hoeveelheidsindex en de waarde-index. Dat verband kun je met de volgende formule weergeven. EWI= EPI x EHI : 100. Het waarde indexcijfer kun je dus ook met deze formule berekenen. Je krijgt dan soms wel een minimale afwijking: het afrondingsverschil. De bovengenoemde formules is gebaseerd op het verband prijs x hoeveelheid = omzet. Omdat dit verband bestaat, is er dus ook een verband tussen de indexcijfers van de prijs (EPI), de hoeveelheid (EHI) en de omzet (EWI). Bij elk verband tussen 3 grootheden van de vorm a x b = c geldt dat er ook een verband is tussen de indexcijfers van a,b en c! Dat verband tussen de indexcijfers ziet er als volgt uit: Index a X index b : 100 = Index c. Deze formule kun je dus toepassen bij alle relaties van de vorm a X b = c.