Godsdienst en de ontwikkeling van ethiek

Godsdiensten hebben veel te zeggen over de zedenleer. Hoewel de verschillende wereldgodsdiensten het niet eens zijn over de natuur van God, of dogmatische en rituele zaken, zijn ze het wel in grote lijnen met elkaar eens over morele kwesties. Toch blijven verschillende godsdiensten verschillen tonen in de omgang met ethische kwesties. Vanuit het Jodendom en christendom zijn de Tien geboden de basis voor ethiek. Godsdiensten kunnen zelf als 'goed' of ' slecht' omschreven worden. Het is hoe dan ook bijzonder om te zien dat godsdienst positieve en negatieve invloed heeft op de ontwikkeling van mensen.

Schrijven de godsdiensten de zedenleer voor?

Als het op ethiek aankomt zijn de meeste godsdiensten het verbazingwekkend met elkaar eens, vooral als het op onderwijs aankomt over goed en kwaad. Bijvoorbeeld: moord, stelen en mishandeling. In het Jodendom en het christendom is de essentie van de ethiek beschreven in de Tien Geboden en alle godsdiensten lijken een versie te hebben van ‘wat u niet wilt dat u geschiedt doe dat ook een ander niet’. Religieuze mensen zijn geneigd om te zeggen dat religie bij voorkeur de wereld onderwijst met ethiek wat in het voordeel is van iedereen. Volgens de verschillende godsdiensten zijn godsdienst en ethiek onafscheidelijk van elkaar. Aan de andere kant, sommige mensen zijn niet overtuigd dat godsdienst de ‘sleutel’ heeft voor ethische kwesties in de wereld. Zij betogen dat het intolerantie en ellende veroorzaakt.

Godsdienst als ‘goed’

Er zijn talloze voorbeelden dat godsdienst voor goede dingen zorgt. Moeder Theresa heeft zich haar hele leven voor de armen ingezet. Martin Luther King jr. ging met gevaar voor eigen leven de strijd aan tegen de rassendiscriminatie in Amerika. Kerken zamelen geld in voor vluchtelingen en daklozen. De lijst kunnen we nog verder aanvullen.

Godsdienst als ‘slecht’

Aan de andere kant zijn er genoeg voorbeelden te noemen waar godsdienst geen positieve invloed heeft en zelfs zorgt voor ontevredenheid, intolerantie, mentaal en fysiek geweld. Het Antisemitisme wordt bijvoorbeeld verkondigd vanaf sommige Noord-Amerikaanse preekstoelen. De op zogenaamde ‘christelijke’ basis opererende Ku Klux Klan strooit haat rond over zwarte mensen, joden en katholieken. Sommige oorlogen hebben als oorzaak een religieuze achtergrond. Katholieken tegen de protestanten in Noord-Ierland, moslims en christenen in oorlog tijdens de vorming van Joegoslavië, de Taliban in Afghanistan etc.

Ethiek: De bewijzen in aanmerking nemen

Het is niet goed als we het bovengenoemde gaan generaliseren over de bijdrage die godsdienst levert aan goed of kwaad. Geloven is namelijk complex. Elke godsdienst heeft zo zijn eigen bijdrage. We kunnen ook niet aannemen dat godsdienst per definitie invloed heeft in de morele ontwikkeling van een kind of volwassene. Kohlberg meent dat godsdienst niet de oorzaak is of bijdraagt aan de ontwikkeling van de zedenleer. In de ethiek wordt daar anders over gedacht. Ethiek gaat over goed of slecht.

Huwelijk

In eerste plaats is er verzet tegen seks voor het huwelijk of het gebruik van alcohol op basis van godsdienst, vervolgens is er een overeenkomstig handelen met deze houding wanneer de mogelijkheid zich voordoet. Bovendien is het mogelijk dat een persoonlijke standpunt over ethische kwesties kan verschillen van een publieke houding. Zo is gebleken dat mensen die persoonlijk tegen abortus zijn op morele of religieuze gronden, feitelijk legale abortus begunstigen. Een steekproef onder jonge Zevende Dag Adventisten onderschreef 70% van de ondervraagden hun kerkverbod omtrent seks voor het huwelijk maar, 54% had gemeld dat zij zich schuldig had gemaakt aan het verbod.