Joods Nederland: onderwijs - Cheider, Rosj Pina, Maimonides

In Nederland zijn drie Joodse onderwijsinstellingen: het Cheider (orthodox), Rosj Pina (seculier Joods Bijzonder Onderwijs) en het Joods Lyceum Maimonides (seculier Joods Bijzonder Onderwijs). Het Cheider geeft basis- en voortgezet onderwijs in de Amsterdamse wijk Buitenveldert. Rosj Pina geeft basisonderwijs in Buitenveldert. En het Joods Lyceum Maimonides geeft voortgezet onderwijs in Buitenveldert. De drie Joodse scholen komen geregeld in het nieuws in verband met beveiliging tegen terrorisme en antisemitisme.

• Cheider
• Joods onderwijs
• Beveiliging
• In het nieuws
• Rosj Pina
• Joods Lyceum Maimonides
• Anno 2019 gooit superschool Maimonides het roer om
• Artikel 23, de vrijheid van onderwijs, ter discussie
• Hoe denken Joden over handhaving van artikel 23?

Cheider

Joods Kindergemeenschap Cheider (Kamer) is de enige orthodox Joodse school in Nederland voor peuter-, basis- (Montessori-programma) en voortgezet (vmbo, havo en vwo) onderwijs in de Amsterdamse wijk Buitenveldert. De Asjkenazische school werd in 1974 opgericht door Adje Cohen in zijn huiskamer. Er kregen toen vijf kinderen les. Later is de school uitgegroeid met kleuteronderwijs, basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Wat opvallend aan het Cheider is, is dat jongens en meisjes gescheiden onderwijs krijgen. Zou dat niet het geval zijn dan zouden veel orthodoxe gezinnen naar het buitenland zijn vertrokken. Sinds 1993 zit het Cheider in een nieuw pand aan de Zeelandstraat in Amsterdam-Buitenveldert.

Joods onderwijs

Op het Cheider staat Joods onderwijs centraal. Er wordt Hebreeuws, Aramees, Jiddisch, Tora, Talmoed, Misjna, over de Joodse traditie en Israël geleerd. De schooldag begint met een gebedsdienst. Seculiere vakken worden vanuit Joods perspectief onderwezen.

Beveiliging

In verband met antisemitisme en terrorisme is het noodzakelijk het Cheider te bewaken. Een speciale politie-eenheid patrouilleert dagelijks rond de school. Er is ook een hoog hek dat de school van alle kanten omheind. Verder zijn er beveiligingscamera's, videobewaking en worden de ingangen permanent door beveiligingsmedewerkers bewaakt. De kosten hiervan komen o.a. voor rekening van Vrienden van het Cheider.

In het nieuws

Het Cheider is een aantal keren (negatief) in het nieuws geweest. Het gaat dan met name om de opstelling van het bestuur van de orthodox Joodse school inzake seksueel misbruik en om vrijheid van geloof.

• seksueel misbruik: In 2012 zou het bestuur van de school onnodig lang gewacht hebben om aangifte te doen tegen een docent die een leerling van 13 seksueel misbruikt zou hebben en daarvoor twee jaar gevangenisstraf heeft gekregen waarvan zes maanden voorwaardelijk (https://nos.nl/artikel/2233034-twee-jaar-cel-voor-amsterdamse-leraar-die-leerling-misbruikte.html).
• "sociaal onveilig": In 2019 heeft minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media Arie Slob gezegd dat het Cheider "sociaal onveilig" zou zijn (https://nos.nl/artikel/2301986-laatste-waarschuwing-voor-sociaal-onveilige-cheider-school.html).
• Kamervragen over ‘overval’ van onderwijsinspecteurs bij Cheider: Op 12 december 2019 kreeg Cheider bezoek van vier onderwijsinspecteurs. Leerlingen van de basisschool zouden zijn ondervraagd over seksualiteit en de islam (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2020/02/03/antwoorden-kamervragen-over-het-bericht-bijzonder-onderwijs-furieus-over-intieme-vragen-bij-inspectiebezoek).

Rosj Pina

Rosj Pina is van oorsprong een Portugees Joodse school in Amsterdam. Het komt voort uit de in 1616 opgerichte "Hebra Kedusha de Talmud Thora". Hier werd Hebreeuws geleerd en gebeden gelezen en vertaald. Er werden op de school ook arme Asjkenazische kinderen geaccepteerd. Eind achttiende eeuw werd daarnaast maatschappelijk onderwijs gegeven, zoals de Nederlandse taal en rekenen.

In 1947 werd Rosj Pina opgericht. In 1972 vestigde de school zich aan de Noordbrabantstraat in Buitenveldert. In 1985 werd de kleuter- en lagerschool samengevoegd tot een basisschool. Vanwege asbest moest de school in 1999 dicht. In 2005 werd het nieuwe gebouw aan Nieuw Herlaer 18-20 betrokken. In de school hebben glas-in-loodramen een prominente plek. Daarin staan drie teksten uit de Tora gegraveerd:

• "Gij zult het Uw kinderen vertellen"
• "Hij verzamelt de verstotenen van Israël"
• "De steen die de bouwlieden versmaad hebben is tot hoeksteen geworden"

Joods Lyceum Maimonides

De Joodsche HBS begon in 1928 in het vroegere woonhuis van de bekende Amsterdamse familie Van Lennep aan de Heerengracht 501. Door groei moest het in 1938 verhuizen naar de Voormalige Stadstimmertuin 2. In de Tweede Wereldoorlog kwam daar onder druk van de Duitsers het Joods Lyceum bij op nummer 1. In 1943 hielden beide scholen op te bestaan. Na de oorlog werd in Amsterdam de Gemeentelijke Inhaal Cursus voor Ondergedoken Leerlingen opgericht. Twee jaar later werd de Joodse H.B.S. heropgericht in de Tweede Boerhaavestraat 7. In de loop der tijd werd de HBS uitgebreid met een gymnasium en zo ontstond het Joods Lyceum Maimonides. In 1968 werd de 5 jarige HBS een 6-jarige atheneum opleiding en een havo. Omdat de school moeilijk bereikbaar was liep het aantal leerlingen terug. In februari 1980 kwam een nieuw gebouw aan de Noordbrabantstraat 17.

Op het Maimonides wordt zowel Joods (de traditionele waarden van het jodendom, de Hebreeuwse taal (modern en klassiek) en de Joodse wetenschap) als niet-Joods onderwijs gegeven. Doel van het onderwijs is om de leerlingen langzaam maar zeker zelf verantwoordelijk te laten worden voor hun eigen leerproces.

Maimonides speelt een belangrijke rol binnen de Joodse gemeenschap in Nederland. De school is zo'n beetje een kweekvijver voor de Joodse leiders van morgen. Veel leerlingen komen elkaar later in het leven tegen in besturen, verenigingen en het zakenleven.

Anno 2019 gooit superschool Maimonides het roer om

In januari 2019 werd het Maimonides uitgeroepen tot 'superschool' en zelfs de beste middelbare school van Noord-Holland. Het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap feliciteert de school door middel van een cadeau in de vorm van een geldbedrag. NIK-voorzitter David Goudsmit: “Educatie is in het Jodendom prioriteit nummer één. Het belang van educatie overwegend, is Maimonides wat het NIK betreft een kroonjuweel voor Joods Nederland. We zijn reuze trots op de superschool-status van Maimonides”. “De school staat zo hoog op de ranglijst door de leerlingen. Het is hun prestatie die telt,” zegt rector Iris Eshel. “We zijn ongelofelijk trots op de erkenning als superschool en we zijn bijzonder dankbaar dat het NIK ons dit cadeau aanbiedt.” Rector Eshel: “Onze scholieren zijn de hele dag op school maar hebben geen plek waar ze hun smartphone langdurig onbeheerd in een stopcontact kunnen laten opladen. Ik hoef niet uit te leggen dat voor tieners hun telefoon een eerste levensbehoefte is. Dus kiezen we in overleg met de leerlingenraad er voor om met het geld van het NIK een oplaadkluis voor mobiele telefoons aan te schaffen.”

Maar de verwachting is dat in 2020 en 2021 er minder leerlingen naar de school zullen komen. Dat komt omdat er op de Joodse basisschool Rosj Pina minder leerlingen zijn die kunnen doorstromen naar het Maimonides. Rosj Pina is de hoofdleverancier van het Maimonides. De oorzaak dat er minder leerlingen zijn is omdat een aantal jaar geleden het dreigingsniveau voor de Joodse gemeenschap in Nederland toenam. Minder ouders hebben hun kinderen naar Rosj Pina gestuurd. Ook komen er minder leerlingen naar het Maimonides vanwege het lotingssysteem voor brugklasleerlingen in Amsterdam. Doordat er minder leerlingen zijn krijgt Maimonides ook minder geld van de overheid. Daarom wordt geprobeerd om meer leerlingen van buitenaf te trekken.

Het Maimonides staat bekend om de grote aandacht voor de leerlingen. Dit leidt tot betere schoolresultaten. Op iedere vijf leerlingen is een docent aanwezig. In de brugklas krijgt de nieuwe leerling een toetsing om eigenschappen en talenten vast te stellen en daar de leerstrategie op aan te passen. Ook biedt het Maimonides verdiepingsmodules aan: sportklas Beth Maccabi, scienceklas Beth Einstein, versnellingsklas Spinoza en Beth Chagall voor creaitieve leerlinge.

Artikel 23, de vrijheid van onderwijs, ter discussie

Anno 2019 staat artikel 23 over de vrijheid van onderwijs ter discussie. Dit naar aanleiding van salafistische scholen in Nederland die streven naar segregatie. 60 procent van het EenVandaag Opiniepanel is voor afschaffing van het bijzonder onderwijs, zo blijkt uit een peiling gehouden op 24 april 2019. Ze vinden het niet meer van deze tijd. 34 procent vindt dat het onderwijs met een religieuze grondslag moet blijven bestaan. Het panel bestaat uit 35.000 mensen. VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff kan zich voorstellen dat de vrijheid van onderwijs, zoals die geldt in Nederland, wordt beperkt. "Als de vrijheid van onderwijs als ongewenst neveneffect heeft dat er scholen worden opgericht die dienstbaar zijn aan segregatie en het in stand houden van parallelle samenlevingen, moeten we dat stoppen." Hij voegt daar aan toe: "We moeten op zoek naar een oplossing en daarbij is geen taboe. We moeten de angst laten varen om bij artikel 23 in de buurt te komen." De VVD wil net als de PvdA artikel 23 van de grondwet moderniseren. VVD-er Wiersma wil dat de vrijheid van onderwijs ondergeschikt moet worden gemaakt aan het gelijkheidsbeginsel, dat bepaalt dat iedereen in Nederland in gelijke gevallen gelijk behandeld moet worden. Het is echter niet gemakkelijk om een artikel in de Grondwet te wijzigen. De Tweede en de Eerste Kamer moeten er twee keer mee instemmen, de tweede keer met een meerderheid van twee derde van de stemmen. Coalitiepartners CDA en ChristenUnie zijn voor vrijheid van onderwijs. Religieuze scholen worden op grond van artikel 23 gefinancierd door de overheid. Zo ook de Joodse scholen in Nederland.

Hoe denken Joden over handhaving van artikel 23?

In het Nieuw Israelietisch Weekblad van 12 april 2019 wordt aan verschillende Joden gevraagd hun visie te geven over artikel 23. Historicus Bart Wallet wijst erop dat artikel 23 van de grondwet binnen Joodse kring aanvankelijk fel is bekritiseerd. De meeste Joden kiezen voor openbaar onderwijs, vanwege het integratie-ideaal uit de negentiende eeuw voor de volledig geaccepteerde Joodse burger. Met de gelijkberechtiging van bijzondere en openbare scholen in 1917 koos evenwel een deel van de Amsterdamse Joden voor bijzonder onderwijs. Wallet ziet artikel 23 als een flexibele wet die voor alle minderheden goed is. Docent Vivian Krukziener pleit voor het handhaven van vrijheid van onderwijs maar zonder oogkleppen op. Ze vindt dat docenten vooroordelen tegen moeten gaan. Opperrabbijn Binyomin Jacobs vindt artikel 23 ook belangrijk. Waarom zou seculier onderwijs normaal zijn en religieus onderwijs abnormaal zo vraagt hij zich af? De Opperrabbijn vindt vorming vanuit een bepaalde levensvisie belangrijk. Er geldt echter wel een absolute voorwaarde: respect voor andersdenkenden. Ook liberaal Jood Chaim van Unen pleit voor handhaving van artikel 23. Maar hij kan zich voorstellen dat enige aanpassing van de wet noodzakelijk is. Als het nodig mocht blijken moeten scholen die een gevaar vormen voor de democratie gesloten worden.

Lees verder

• Joods Nederland: onderwijs, jeugd, cultuur en sport
• Joods Nederland: Joods godsdienstige organisaties
• Joods Nederland: maatschappelijk, gezondheid en pers
• Joods religieus onderwijs: de Bijbel en rabbijnse scholen
• Joods Nederland: Nieuw Israelietisch Weekblad - NIW