Optimale communicatie en heerlijke spaties

We gebruiken leestekens om de structuur van teksten duidelijker in beeld te brengen. De spatie is één van die tekens. Het verkeerde gebruik van spaties kan in teksten tot misverstanden leiden. Soms zijn ze grappig, soms ook ronduit verwarrend. Hoe zit het eigenlijk met die spaties? Hoe kan de betekenis met verkeerd spatiegebruik veranderen?

Taal is communicatie

We gebruiken taal om informatie over te brengen. Soms doen we dat met gebaren of tekens, maar meestal met woorden. Zolang we spreken is met onze intonatie en bijbehorende mimiek vaak wel duidelijk wat we bedoelen. En mocht dat niet het geval zijn, dan zien we aan onze gesprekspartner vaak wel dat deze de boodschap niet begrijpt. Met geschreven taal heb je die directe terugkoppeling niet. Om de boodschap toch helder en duidelijk over te brengen maken we gebruik van afspraken. We hebben precies met elkaar afgesproken hoe je de verschillende woorden moet schrijven in uitgebreide spellingsregels. Bij een onjuist gebruik van de afspraken kun je iets heel anders uitdragen dan je bedoeling was. En dat is bijvoorbeeld het geval bij het juist of onjuist gebruik van de spatie.

Regel: wel of geen spatie

In het Nederlands is de regel dat woorden die deel zijn van een samenstelling, aan elkaar moeten worden geschreven, óf (in verband met de leesbaarheid) met een liggend streepje ertussen.

Je ziet regelmatig, dat tegen deze regel wordt gezondigd. Je ziet dan een spatie tussen de twee (of drie) delen van een samenstelling staan, die daar niet hoort. Dit soort spatiefouten heeft meteen consequenties voor de betekenis, soms tamelijk amusant, soms vooral verwarrend. Hoe een verkeerde spatie tot een verschil in betekenis en dus tot verwarring kan leiden, zie je in de voorbeelden hieronder.

Voorbeelden

Als je bijvoorbeeld schrijft tien jarigen, of je schrijft tienjarigen, dan is er een wezenlijk verschil in betekenis.

Nog een voorbeeld: Het maakt nogal uit of je het hebt over een kranten kop of een krantenkop.

Betekenis

• Als je de twee woorden los hebt staan (kranten kop) dan zegt het eerste woord iets van het tweede. Het is geen stenen kop, het is een kranten kop.
• Staan de woorden aan elkaar geschreven, dan ligt de nadruk op het éérste woord. Een krantenkop is dus iets in de krant, een kop in de krant.

Het heeft dus alles met betekenis te maken.

Los of vast

Het wordt wat duidelijker als je een aantal voorbeelden onder elkaar ziet van woorden die foutief los zijn geschreven en diezelfde woorden correct weergegeven. Merk op hoe de betekenis verandert.

In de praktijk

Aangezien het verschijnsel van de foutieve spatietoepassing toeneemt, zul je de voorbeelden in de praktijk wel tegenkomen.
Wat dacht je van duin weg of zee weg? Als je daarvoor naar het strand van Scheveningen bent gegaan, dan heb je pech gehad. Geen duin of zee meer te bekennen...

Platform S.O.S.

Het platform Signalering Onjuist Spatiegebruik houdt elk jaar (vanaf 2006) een verkiezing van de 'onjuiste spatie van het jaar'. Er wordt ook elk jaar een spatiejaarverslag gepresenteerd.
Je ziet hieronder woorden, die hoge ogen hebben gegooid in de afgelopen jaren. Let maar eens op, of je ziet hoe de betekenis veranderd is:

• wild triootje (wildtriootje)
• bezoekers passen (bezoekerspassen)
• konijnen hokken (konijnenhokken)
• lieve heersbeestjes (lieveheersbeestjes)
• gemalen gids (gemalengids)
• scheidsrechters te kort (scheidsrechterstekort)

Als je een kijkje neemt op de site van het platform, dan kom je daar nog meer allerlei grappige voorbeelden tegen. Je ziet hoe gemakkelijk het is om in de fout te gaan en welke rare betekenisverschillen we dan kunnen krijgen. Toch goed om even over na te denken als we weer iets moeten opschrijven...

Ook het platform Signalering Onnodig Spatiegebruik, met dus dezelfde afkorting (S.O.S.), houdt zich met dit thema bezig.