Teksten analyseren met de coherentieanalyse

Binnen de taalwetenschap zijn verschillende methoden voor het analyseren van teksten. Een van de soorten analyses waarmee je een tekst zou kunnen analyseren is de coherentieanalyse. Hiermee wordt een tekst geanalyseerd op de aanwezigheid van samenhang tussen de verschillende delen in de tekst. Een tekst met voldoende samenhang is belangrijk: het maakt namelijk dat mensen een mentale representatie kunnen opbouwen van de inhoud van de tekt. Met andere woorden; het maakt dat ze de tekst beter kunnen begrijpen en ook onthouden.

Coherente tekst en de coherentieanalyse

Een coherente tekst staat dus voor een samenhangende tekst. Dit is zeer belangrijk om een mentale representatie te kunnen opbouwen van wat er nou eigenlijk in de tekst staat, waardoor de tekst beter kan worden begrepen en ook kan worden onthouden. Samenhangende teksten worden vaak gevormd door middel van verwijswoorden. Belangrijk voor de ontwikkeling van de cohesieanalyse waren Halliday & Hasan met hun uitgebreide cohesieanalyse "Cohesian in English". Deze stof vormt de basis voor deze theorie.

Analyseren van de samenhang/ coherentie

Het analyseren van de coherentie in een tekst kan op twee manieren. Je kunt kijken naar de referentiële coherentie, en je kunt kijken naar de relationele coherentie. Bij het analyseren van de referentiële coherentie moet je jezelf afvragen: kunnen de verwijzende woorden in de tekst goed begrepen worden? Bij het analyseren van de relationele coherentie moet je jezelf afvragen: welke betekenisrelaties bestaan er tussen de verschillende tekstdelen?

Referentiële coherentie

Referentiële coherentie wordt gecreëerd door verwijzingen in een tekst. Er zijn afhankelijke en onafhankelijke verwijzingen, die allemaal weer onderverdeeld kunnen worden.

Afhankelijke verwijzingen

• Voornaamwoorden: het persoonlijk, aanwijzend en bezittelijk voornaamwoord.
• Lidwoord: verwijzing van een bepaald lidwoord (de of het).
• Ellips: het weglaten van een te herhalen woord of woordgroep (dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer je simpelweg "ja" antwoordt op een vraag, in plaats van "ja" zeggen en de vraag weer herhalen).
• Substitutie: informatie wordt niet weggelaten maar vervangen.
• Vergelijking (ook wel comparatief verband).

Onafhankelijke verwijzingen

Onafhankelijke verwijzingen zijn lexicale verwijzingen: verwijzingen die gebaseerd zijn op de betekenis van woorden. Verschillende lexicale verwijzingen zijn:

1. Letterlijke, gedeeltelijk herhalende verwijzingen (fiets - gefietst)
2. Synoniemen (fiets - rijwiel)
3. Tegenstelling (groot - klein)
4. Gerelateerde verwijzing (groen-geel, vogel-mus)

Referentiële relaties die een beroep doen op je wereldkennis

Voor referentiële relaties heb je vaak kennis nodig van de wereld. Een manier is door kennis van scripts/schema's. Dit zijn bepaalde situaties of procedures die voor ons bekend zijn. Bijvoorbeeld de situatie van het eten in een restaurant. Wij hebben bijvoorbeeld kennis opgedaan van het menu bekijken, eten bestellen en om de bon vragen. Wanneer dit soort voorbeelden in een tekst worden besproken, dan weten wij dat het om de situatie in een restaurant gaat.

Een andere manier is door een collocationeel lexicaal verband. Collocationeel betekent 'ondergebracht en geordend volgens een bepaald systeem'. Een collocationeel lexicaal verband is een referentiële relatie die je alleen kunt interpreteren met kennis van de wereld. Wij weten bijvoorbeeld dat als het in een tekst gaat over '25 jaar getrouwd' en 'een cadeau gekregen', dat een stel een cadeau heeft gekregen omdat zij 25 jaar zijn getrouwd.

Relationele coherentie

Bij analyse naar de relationele coherentie gaat het erom of er betekenisrelaties bestaan tussen de eenheden. Het gaat om relaties tussen en binnen de zinnen. Vaak wordt deze analyse gedaan door te kijken naar coherentiemarkeerders. Coherentiemarkeerders zijn woorden die aangeven dat er betekenissamenhang is tussen twee eenheden (signaalwoorden).

Causale relaties

Causale relaties geven een verband aan tussen tekstdelen. Denk aan oorzaak-gevolg, middel-doel, voorwaarde-gevolg, probleem-oplossing en argument-standpunt.

Additieve relaties

Additieve relaties bestaan tussen tekstdelen wanneer de delen bij elkaar horen, maar wel een minder specifieke relatie hebben. Het kan hier gaan om een opsomming, voorbeeld, parafrase/samenvatting, proces/procedure of extra informatie.