Begrijpend lezen van geschreven taal en leesstrategieën

In bijna elk beroep, in bijna alle omstandigheden in een mensenleven is het nodig dat men kan lezen én begrijpt wat men leest. Het verband zien tussen woorden en zinnen is essentieel. In elke soort geschreven taal zit een betekenis. Het achterhalen van de betekenis van van geschreven taal is begrijpend lezen. Al vroeg op de basisschool worden kinderen geacht te begrijpen wat ze lezen, worden hun bekwaamheden daarvoor getraind.

Begrijpend lezen, een doelgericht proces

Begrijpend lezen is het onderzoeken van geschreven taal en het achterhalen van de betekenis ervan. Het is een doelgericht, probleemoplossend proces. Een lezer heeft hier bekwaamheden voor nodig, motivatie en kennis. Teksten kunnen informerend zijn of om van te genieten. Lezers kunnen interesse hebben in lezen, kunnen over een grote of kleine woordenschat beschikken en kunnen goed of minder goed zijn in het herkennen van woorden. Lezers moeten voldoende kennis hebben van taal, zowel gesproken als geschreven. Ze moeten gemotiveerd zijn om een tekst te lezen en ze moeten de nodige leesstrategieën tot hun beschikking hebben.

Kennis van taal

De grammatica van de taal is het belangrijkste aspect om een tekst te kunnen begrijpen. Een lezer zal woorden moeten kunnen begrijpen en woordsoorten, zo ook voor- en achtervoegsels, verwijswoorden en voegwoorden. Hij zal ook het onderscheid moeten kunnen maken tussen soorten teksten (bijvoorbeeld informatief of fictief).

Bij woorden is het van belang om niet slechts de schrijfwijze te kennen, maar ook de betekenis. Een woord kan, afhankelijk van een context, een betekenis hebben die het in een andere context niet heeft. Syntactische en semantische processen spelen hierbij een rol. Het syntactische proces achterhaalt de functie van woorden. Is het een onderwerp, een gezegde, een bepaling?
De woordvolgorde in een zin is ook van groot belang. "Man bijt hond" heeft een heel andere betekenis dan "hond bijt man".

Het semantische proces onderzoekt de betekenis van woorden en hun samenhang. "Jan ziet de man met de verrekijker" heeft twee betekenissen. In de context moet duidelijk worden of Jan met een verrekijker een man ziet, of dat hij een man ziet met een verrekijker. De lezer legt verbindingen zoals die tussen verwijswoorden en de woorden waarnaar die verwijzen. Ook moeten de relaties tussen zinnen bekeken worden. Bijvoorbeeld relaties van tijd, oorzaak-gevolg relaties en middel-doel relaties.

Kennis van de wereld

Een tekst heeft altijd te maken met ervaring en begrip. De wereld om ons heen is er in vele verschijningsvormen: mensen, natuur, techniek, economie, kunst, godsdiensten, cultuur. Dat wat in het geheugen aanwezig is, is van groot belang voor het lezen van teksten. Informatieve teksten doen vaak een beroep op begrippen en verbanden tussen begrippen. Als de begrippen niet aanwezig zijn, is een tekst moeilijk te begrijpen. Het hebben van een grote woordenschat is dus ook zeer belangrijk voor begrijpend lezen.

Leesstrategieën

Leesstrategieën zijn manieren van de lezer om een tekst te doorgronden, te begrijpen. Hulpmiddelen dus om informatie goed te begrijpen.
Het is essentieel het leesdoel te bepalen, te plannen, het leesgedrag te controleren en te evalueren.

Strategieën:

Voor het lezen

• Kijk naar de titel en de kopjes
• Bekijk eventuele illustraties
• Wat voor soort tekst is het? Bijvoorbeeld: informatief, een gedicht, een sprookje...
• Let op opvallende woorden (vet- of schuingedrukt, onderstreept)
• getallen (die vallen op in een tekst).
• Doe een voorspelling waar de tekst over gaat als je de kopjes en de eventuele illustraties hebt bekeken.
• Wat weet je al van het onderwerp? (gezien, gehoord, gelezen)

Tijdens het lezen

• Onderstreep belangrijke woorden en signaalwoorden
• Let op de verbanden tussen woorden, zinnen en alinea's
• Maak aantekeningen of een schema
• Stel jezelf WWW -vragen (wie, wat, waar, waarom, wanneer, hoe?)

Na het lezen

• Klopte de voorspelling?
• Samenvatten van de tekst

De samenvatting van een tekst kan in je hoofd, kan ook op papier.

Woordhulp

Wat kun je doen als je een woord niet begrijpt?
Lees een stukje terug of verder

• daar staat soms een woord dat ongeveer hetzelfde betekent
• daar staat soms een woord dat het tegenovergestelde betekent
• daar wordt soms uitgelegd wat een woord betekent

Kijk naar de illustraties

• misschien heeft de illustratie met het woord te maken

Kijk naar het woord

• Soms ken je al een deel van het woord

Soms kom je niet achter de betekenis

• Vraag het dan aan iemand of zoek het op in een woordenboek

Lees verder

• Begrijpend luisteren is de basis voor begrijpend lezen
• Dyslexie aanpakken: Bewust lezen en schrijven
• Gedragsproblemen bij kinderen, de omgeving begrijpt ze niet
• Hoe leren kinderen lezen, begrijpen van geschreven taal
• Hoe leren kinderen taal begrijpen, spreken en gebruiken?