Taalpurisme op IJsland

IJsland is bij uitstek het meest taalpuristische land van heel Europa en misschien wel van heel de wereld. De IJslandse onafhankelijkheidsbeweging begon in de 19e eeuw de taal te zuiveren van Deense invloeden, omdat het land zich net los had gemaakt van Denemarken. Tegenwoordig worden vooral Engelse woorden tegengegaan.

De IJslandse taal

Het IJslands behoort tot de West- Scandinavische talen en is zeer verwant aan het Faroeers en enkele Noorse dialecten. Op enkele verschillen in uitspraak na zijn er op IJsland geen dialecten. Het IJslands wordt door ongeveer 300.000 mensen wereldwijd als moedertaal gesproken. De taal heeft vergeleken met het Zweeds, Noors, Deens, Frans en Engels een zeer complexe grammatica. Waarbij nomen, pronomen, adjektieven en de getallen 1-4 elk in drie geslachten kunnen voorkomen.
Hieronder de vertaling van de zinnetjes: Oskar/Helga/ Het kind is hongerig en verdrietig.

• Óskar er svangur og dapur
• Helga er svöng og döpur
• Barnið er svangt og dapurt

Het IJslandse alfabet ziet er als volgt uit:
a á b d ð e é f g h i í j k l m n o ó p r s t u ú v x y ý þ æ ö

De ð is een letter die uit het Oud-Engels komt en het Oud-Saxon van de 13e eeuw. De letter þ komt ook uit een Engels model, maar werd al gebruikt in het runenalfabet voor men het Latijnse schrift adopteerde. De ð klinkt als th in they en þ als th in think.

Taalpurisme

Het taalpurisme op IJsland is archaiserend, omdat men wil spreken en schrijven zoals in de gouden eeuw van de IJslandse letterkunde, de 13e eeuw. Verder is het land ook ultra puristisch, alle leenwoorden krijgen namelijk een IJslandse vertaling. Dit levert vaak een hele discussie op in de krant en de vakverenigingen en de IJslandse taalunie werken samen om tot nieuwe woorden te komen. Hiervoor gebruikt men drie manieren:

Oude woorden krijgen een nieuwe betekenis

Het woord simi betekent draad, maar tegenwoordig ook telefoon

Samenstellingen

men maakt veel gebruik van samenstellingen om nieuwe woorden te maken, simiskra betekent telefoonboek, let. telefooncatologus. Een voorbeeld uit het Zweeds is skrivmaskiner dat typemachine betekent, let. schrijfmachine.

Vervoegingen

Hreyfa is bewegen. Hreyfill betekent nu motor. Door een vervoeging of verbuiging kan een woord een nieuwe betekenis krijgen.

Uitspraak

Worden Engelse woorden al opgenomen, dan spreekt men ze op een IJslandse manier uit. Money wordt uitgesproken als monningur en het originele IJslandse woord is Penningar. In Reykjavik wonen veel jongeren die op deze manier praten. Men zien deze ontwikkeling moeizaam te gemoed. In de vorige eeuw is het de IJslandse regering met succes gelukt een andere manier van het uitspreken van de e tegen te gaan. Op IJsland zijn er geen dialecten, op kleine verschillen in uitspraak na.

Achternamen op IJsland

Wie op IJsland wil wonen moet zijn achternaam veranderen in een patroniem. Dat is een achternaam waarin vermeld staat van wie je de zoon of dochter bent. Hieronder staat een gezin van zes personen:

Helga Bjarnadóttir ( Moeder, en dochter van Bjarna)
Óskar Eiríksson ( Vader, zoon van Erik)
Sigríður Óskarsdóttir( dochter van Oskar)
Gyða Björk Óskarsdóttir ( dochter van Oskar)
Daði Óskarsson( zoon van Oskar)
Bjarni Helguson ( zoon van Helga)

In principe krijgen geboren IJslanders gewoon in hun achternaam de naam van hun vader mee. Maar wie zich bijvoorbeeld niet wenst te identificeren met de vader kan zijn naam laten wijzigen. Dit kan echter niet zomaar. In bovenstaand voorbeeld moet Bjarni dus op een gegeven moment zijn naam hebben veranderd. IJslanders staan met voor en achternaam in het telefoonboek, maar je moet het adres weten om het juiste telefoonnummer te vinden. Andere achternamen komen ook voor, maar zijn zeer zeldzaam.

De ontwikkeling van het IJslands

IJslanders van nu hebben geen enkel probleem met het lezen van een IJslandse tekst uit het jaar 1000. Dat is uniek, want zouden wij een Nederlandse tekst uit 1700 lezen dan zouden wij al moeite hebben het te verstaan en zelfs denken dat het geen Nederlands is. De uitspraak van het IJslands veranderde wel in de loop van de 12e tot de 16e eeuw maar het schrift bleef vrijwel intact.
In de 20e eeuw zijn er twee spellingswijzigingen doorgevoerd. In 1929 heeft men de fonetische spelling vervangen door een etymologische spelling. Verder is de spelling van de letters je vervangen door é
Een van de tactieken die horen bij het archaiserend taalpurisme is het herinvoeren van Oud-IJslandse woorden. Dit deed men met name na de Deense overheersing om de wortels met de oorspronkelijke IJslandse saga's aan te halen.

Buitenlandse talen op IJsland

Op IJsland biedt men gewoon buitenlandse talen aan zoals Engels en ook Deens. Men is voornamelijk bang voor mengeling van de talen. Op IJsland weet men ook wel dat het niet kunnen spreken van een buitenlandse taal onverstandig is. Maar door dat te bewaren en te bewaken wat de IJslanders een gevoel van trots geeft namelijk hun taal voelen de IJslanders zich meer dan ooit verbonden.