Ik leer lezen: de theorie achter leren lezen

Leren lezen hangt nauw samen met leren schrijven. Uw kind maakt bijvoorbeeld fantasieletters: de letters zijn meer tekeningen dan letters uit het alfabet. Pas later komt het besef dat klanken bij bepaalde letters horen. Hiermee begint ook het proberen te lezen van woorden. Hoe leert uw kind lezen?

De vroege schrijfontwikkeling: schriftconventies

In veel gevallen begint een kind spontaan te schrijven. Woorden worden in tekeningen weergegeven en lijken in eerste instantie niet op de letters zoals ze in het alfabet voorkomen. Totdat het kind ongeveer 4,5 jaar is, blijven geschreven woorden een getekende weergave van de interpretatie van het kind zelf. Dit worden ook wel pseudo-letters of scribbles genoemd. Toch gaat het kind steeds meer aspecten van schrijven toepassen, ook al zijn de gebruikte ‘letters’ pseudo-letters. Zo worden de scribbles steeds meer op een lijn geschreven, alsof er echt een verhaal/woord geschreven wordt. Ook wordt er (in Nederland) geschreven van links naar rechts. De kennis van de manier waarop taal wordt gebruikt (schriftconventies) is erg belangrijk voor de verdere leesontwikkeling, omdat het helpt begrijpen hoe teksten gelezen moeten worden. Het zijn als het ware de randvoorwaarden voor lezen. Een kind leert deze schriftconventies door te kijken naar anderen: hoe lezen zij een boek? Zeker met voorlezen is deze deelvaardigheid van lezen te bevorderen.

Het fonologisch beginsel: elke letter heeft een klank

Naarmate het kind ouder wordt, krijgt het steeds beter door dat letters een bepaalde klank vertegenwoordigen. Dit wordt foneembewustzijn genoemd. Ze herkennen letterklanken in woorden en kunnen deze steeds beter uitspreken. Na zeven maanden leesonderwijs kunnen de meeste leerlingen alle koppelingen maken tussen letters en klanken en kunnen ze de losse klanken van eenlettergrepige woorden samenvoegen tot het woord (zoals van ‘boom’, ‘vis’ of ‘roos’). Dit wordt auditieve synthese genoemd.

In het begin kent het kind woorden als één klank. Dit betekent dat ‘boom’ als één klank gezien wordt, in plaats van ‘b-oo-m’. Naarmate er moeilijkere woorden worden aangeboden, wordt dit steeds lastiger. Het is handig om de verschillende klanken uit het woord te kennen, oftewel een woord auditief te analyseren. Woorden en lettergrepen worden eerst vervangen door onsets (b-, st-, r-) en rimes (-oom van bijvoorbeeld boom) en vervolgens door nog kleinere eenheden: fonemen. Met de fonemen zouden volgens de lexicale herstructurering theorie (het steeds meer opdelen van de klanken) steeds moeilijkere woorden uit te spreken zijn voor kinderen. Dit is het fonemische beginsel in de basis: elk foneem wordt steeds door dezelfde letter weergegeven en elke letter correspondeert met slechts één foneem. Vanaf groep 3 wordt er weer meer ingespeeld op directe woordherkenning en de klank daarvoor. Dit betekent dat lezen dus begint met ‘b-oo-m’, vervolgens ‘b-oom’ en ten slotte direct ‘boom’. Hierdoor wordt de vlotheid van lezen bevorderd.

Het fonemisch beginsel uitbreiden

Voor het kind betekent dit dat het steeds meer doorheeft dat ook de plaats van de letter en de opbouw van het woord effect kan hebben op de uitspraak van de klank. Een voorbeeld is ‘zaal’ en ‘zalen’. In beide woorden spreekt u de ‘aa’ of ‘a’ hetzelfde uit, terwijl er toch een verschil in schrijfwijze is. Deze klankgroepsstructuur (de uitspraak van lettergrepen) wordt steeds meer geïntegreerd bij het lezen van verhalen. Door de uitbreiding van de kennis van het fonemisch beginsel (klank-letter structuur, klankgroepstructuur) wordt ook de leesvaardigheid uitgebreid.

De Nederlandse leesregels meer toepassen

Na groep 3 kent uw kind in principe de basisregels van lezen: de schriftconventies en de combinaties tussen letters en klanken. Vanaf dan wordt er steeds meer gericht op een kwantitatieve ontwikkeling: steeds meer woorden worden meer accuraat en sneller als een geheel herkend. Ook worden andere regels voor uitspraak meer en meer toegepast, zoals het morfologisch beginsel en het etymologisch beginsel.

Lees verder

© 2014 - 2024 Marilyn, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Begrijpend lezenBegrijpend lezenBegrijpend lezen is een belangrijk onderdeel van het leren lezen op de basisschool. Om begrijpend te kunnen lezen zal er…
Leren lezen in groep 3: AVI-lezenLeren lezen in groep 3: AVI-lezenHet kleuteren is voorbij en voor je het weet zit de kleine uk in groep 3. Spelen komt hier minder aan bod en er worden d…
Technisch lezenTechnisch lezenLezen is een meer omvattend begrip dan het ogenschijnlijk lijkt te zijn, want onder lezen kan men bijvoorbeeld technisch…
Waarom lezen goed is als je wilt schrijvenWaarom lezen goed is als je wilt schrijvenWie verhalen wilt schrijven, zal veel moeten lezen. Dit is van essentieel belang om jezelf te ontwikkelen als schrijver…

Beeldend schrijvenEen beeldend geschreven verhaal sleept de lezer mee in zijn verbeelding. Eén van de redenen waarom mensen graag een boek…
Nederlandse les geven aan laaggeschoolde anderstaligenNederlandse les geven aan laaggeschoolde anderstaligenNederlands aanleren aan anderstaligen is niet altijd eenvoudig. Maar wanneer die anderstaligen bovendien nog laaggeschoo…
Bronnen en referenties
  • Henneman (2000). Hoofdstuk 1: Spelling en spellingsproces. In: Problemen van gevorderde spellers. Signalering, diagnostiek en begeleiding.
  • Huizinga (1997). Hoofdstuk 3: Voorbereidende activiteiten. In: Spelling en didactiek.
  • Struiksma (2004). Leesproblemen en dyslexie. Model voor een geïntegreerde aanpak. In: Leven met dyslexie.
  • Bus & Jong (2004). Ontluikende geletterdheid, verloop, problemen en interventies. In: Educatie in de voor- en vroegschools periode (hfd. 7)
Marilyn (105 artikelen)
Laatste update: 21-02-2014
Rubriek: Educatie en School
Subrubriek: Taal
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.