Boekverslag 'Het Gelukssyndroom', Naima El Bezaz

Depressie. Alleen al als je het woord noemt, vliegen de zelfhulp-boeken je om de oren. Het internet stikt van allerlei "wondermiddeltjes", extra vitamines die je kunt nemen, allerlei mogelijke oorzaken en uiteraard plenty organisaties en particuliere behandelaars die goede resultaten beloven. Het is niet zo gek dat er veel over gesproken wordt: deze ernstige stemmingsstoornis drukt een behoorlijke stempel op alles in je leven. Een boek over depressie op je boekenlijst voor je examen is misschien op het eerste gezicht dan ook geen heel logische keuze. Toch heeft dit boek van Naima el Bezaz genoeg interessante aspecten om een prima boekverslag over te schrijven.

Naima el Bezaz

Naima el Bezaz is een Marokkaans-Nederlandse schrijfster, die aanvankelijk aan de Leidse Universiteit studeerde. Tijdens een lezing ontmoette zij Yvonne Kroonenberg, die haar introduceerde bij uitgeverij Contact. Hierdoor verruilde zij haar studie voor het schrijversvak. Naima debuteerde in 1995 met haar boek 'De weg naar het Noorden'. In 2007 vermeed zij een tijdje de publiciteit vanwege bedreigingen naar aanleiding van haar boek 'De verstotene'. Zij raakte, mede hierdoor, ernstig depressief. In 2008 kwam zij terug met het boek 'Het Gelukssyndroom', waarin ze een depressie bij een jonge Marokkaanse vrouw beschrijft.

Korte samenvatting

De verhaallijn in het boek, is vanuit Layla's perspectief geschreven (ik- perspectief). Layla en Marit zijn al vriendinnen sinds de brugklas. Hoewel ze een zeer verschillende achtergrond hebben (Layla is Marokkaanse, Marit Nederlandse), brengen ze veel tijd met elkaar door. Layla heeft moeite om de kloof tussen de Marokkaanse- en de Nederlandse cultuur te overbruggen, zonder haar principes hierbij te verloochenen. Mede door de spanning die ze hierdoor ondervindt, ontwikkelt ze een depressie met psychosomatische klachten. Marit krijgt al vrijwel in het begin van het verhaal te horen dat ze een ongeneeslijke vorm van kanker heeft. Het verhaal eindigt met het overlijden van Marit. Voor de lezer is dit open einde echter onbevredigend, doordat men geen idee heeft hoe het Layla verder vergaat.

Titel en ondertitel

De titel, 'Het gelukssyndroom', symboliseert de intense drang van zowel Marit als Layla (en met hen veel mensen) om gelukkig te zijn. Het woord 'syndroom' wordt gedefinieerd als een geheel van verschijnselen die bij een ziekte horen. In feite geeft de titel hiermee dus aan dat zoeken naar geluk een ziekte is. Het boek kent geen ondertitel.

Tijd en plaats

Hoewel dit niet expliciet genoemd wordt, is het voor de lezer snel duidelijk dat het verhaal zich in de 21e eeuw afspeelt. Met name de immigratieproblematiek, het gebruik van mobieltjes en (moderne) antidepressiva zijn belangrijke aanwijzingen.

De tijd die in het verhaal verstrijkt, is zo rond de 28 jaar. Hierbij vertelt Layla in de 'Zero-hoofdstukken hoe haar leven eruit zag vanaf haar geboorte (onder andere over de verhuizing naar Nederland, en haar eerste ervaring met Sinterklaas) en later over haar leven op 16-jarige leeftijd. Op het moment dat Layla te horen krijgt dat Marit kanker heeft, is ze 28 jaar.

In het verhaal maken Marit en Layla een grote reis naar Marokko. Met name de plaatsen die zij in deze reis bezoeken (onder andere Layla's geboortedorp) nemen een belangrijke plaats in in het verhaal. Ze symboliseren de interculturele vriendschap tussen Marit en Layla, de kloof die Layla ervaart tussen de Marokkaanse en Nederlandse cultuur en de manier waarop Marit met haar ziekte omgaat. Dit laatste vind je als lezer terug in het moment dat Marit voor het eerst hasj gebruikt. Zij en Layla zijn dicht bij het Rifgebergte, waar ze er erg makkelijk aan kunnen komen.

Layla's achtergrond is een belangrijke verklaring voor de manier waarop haar ouders met haar depressie omgaan. Haar moeder is er namelijk sterk van overtuigd dat ze bezeten is door 'djinns' en roept hiervoor de hulp van een natuurgenezeres in.

Het verhaal speelt zich naast in Marokko, voornamelijk af in Amsterdam. Hoewel dit ogenschijnlijk een detail is, heeft het wel degelijk een sterke invloed op de levensloop van Layla. Wanneer zij namelijk in een dorp opgegroeid zijn, zou ze waarschijnlijk nog sterker tegen integratieproblemen zijn opgelopen, doordat er in een dorp vaak sprake is van een kleinere, (doorgaans) blanke en een vrij hechte gemeenschap.

Hoofdpersonen

Marit en Layla zijn de twee hoofdpersonen in het boek. Layla is een jonge Marokkaanse vrouw, met een redelijk pessimistisch karakter. Mede door haar negatieve bril is ze nogal kritisch ten opzichte van de Marokkaanse cultuur, wat vooral haar ouders haar niet in dank afnemen. Ze heeft een behoorlijk doorzettingsvermogen, waardoor ze veelal te veel hooi op haar vork neemt en hierdoor langzaamaan een burn-out ontwikkelt.

Marit is een jonge Nederlandse vrouw, die goed bevriend is met Layla. Haar moeder is al jong overleden en hier heeft ze nog steeds last van. Ze heeft weinig contact met haar vader, omdat ze niet kan tegen zijn dominante houding. Zelf krijgt ze op een gegeven moment te horen dat ze kanker heeft en niet meer te genezen is. Hierdoor ontwikkelt zich bij haar een intense drang om echt van het leven te genieten, alles in zich op te nemen en alles te doen waar ze zin in heeft. In dat opzicht zijn Layla en Marit tegenpolen van elkaar.

Gebruik van flashbacks, tijdsprongen, etc

De auteur manipuleert regelmatig met de tijd. Dit zie je vooral bij de flashbacks in de 'Zero-hoofdstukken', waarin Layla soms vertelt over haar jeugd, vanaf dat ze een jaar of 16 was. Daarnaast komen er in het boek veel vertragingen voor, waarin gebeurtenissen zeer gedetailleerd beschreven worden.

Thema en titel

Het thema van dit boek is 'Depressie is een stille sluipmoordenaar'. Dit zie je terug bij hoofdpersoon Layla, die langzaam 'aangevallen' wordt. In het begin merkt niemand er iets van, totdat ze zich steeds slechter gaat voelen en zelfs lichamelijke (psychosomatische) klachten ontwikkelt.

Het volgende fragment verduidelijkt de thematiek:
'De avond leek hectischer dan ooit. Mijn slapen klopten pijnlijk, mijn maag trok samen en ik voelde steken in elk deel van mijn lichaam. De vragen van de gasten drongen amper tot me door. Ik had het vreselijk warm, maar mijn gedachten leken wel bevroren. Ik was daar, in de zaal, in de keuken, maar tegelijkertijd was ik er niet. Het leek een wezenloze nachtmerrie.'

Het verband tussen de titel en de thematiek is zowel een paradox, als een logisch gevolg: vaak wordt een 'gelukssyndroom' abrupt of langzaamaan afgebroken door een depressie, maar andersom kan een depressie ook een 'gelukssyndroom' laten doen ontstaan. Iemand die herstellende is van een depressie is namelijk dringend op zoek naar 'het' geluk.

Motieven

Belangrijke motieven in dit boek zijn eenzaamheid, onbegrip en kritiek. Deze motieven komen terug in het fragment waarin Layla in het ziekenhuis ligt:
'Die etters hebben mijn spullen niet gebracht!'. 'Die arme kinderen waren gisteren zo moe dat ik ze gisteren maar naar bed heb laten gaan. Ze hebben hier uren doorgebracht, zei ze'. 'Ik heb in mijn kleren geslapen', zei ik verontwaardigd. 'Is dat niet erg? Ze hadden het beloofd'. 'Ach het zijn kinderen'. 'Ze zijn twintig!' 'Maar jongens zijn anders dan meisjes. Minder volwassen. Laat ze maar, Layla. Jij bent de oudste, wees ook de verstandigste.'
Ik zuchtte en sloeg mijn armen over elkaar. Vanaf de geboorte van mijn zusje sprak ze die woorden vrijwel dagelijks uit. Het kwam me de keel uit. Ze gaf me een tas met kleren. Vader kneep in mijn schouder. 'Het komt allemaal goed. De dokters hier zijn geweldig. Het is immers een academisch ziekenhuis.' 'Ook in academische ziekenhuizen worden fouten gemaakt. Ook hier sterven mensen.' Weifelend keek hij moeder aan die op een stoel naast mijn bed zat. Ze had haar hand op mijn bed gelegd. 'Ik heb zo'n last van mijn knieën. Ik kan amper lopen.' 'Ben je bij de dokter geweest?' vroeg ik. 'Ik ga vanmiddag naar dokter Saras.' Het lukte haar maar niet om de naam van de dokter uit te spreken.
Even was ze stil. 'Heb je Mati al gebeld?'
'Nee.'
'Moet je haar niet bellen? Dan kan ze je gezelschap houden'.
Ik zei niets; het was duidelijk dat ze weg wilden. Mijn moeder stond inderdaad op en streek haar djellaba glad.
'We moeten nog boodschappen doen.'
'Goed.'