Wat is bestuurlijke ethiek?

Wat is bestuurlijke ethiek? Bestuurders nemen een bijzondere positie in. Bestuurders hebben de macht om over zaken te beslissen die direct van invloed zijn op het leven van anderen. Het handelen van bestuurders moet daarom wel 'netjes' gebeuren. Maar wat houdt dat 'netjes' handelen precies in voor bestuurders? Dat staat centraal in de bestuurlijke ethiek dat handvatten geeft voor bestuurders.

Bestuurlijke ethiek

Bestuurlijke ethiek gaat over criteria waaraan bestuurders kunnen refereren. De bestuurlijke ethiek gaat over waarden en normen. Er zijn verschillende gedachten over hoe een goede bestuurder moet handelen. De verschillende denkbeelden over ethiek worden vormgegeven in stromingen en denkbeelden. Doordat de maatschappij sterk is veranderd en oude instituties, zoals religie en zuilen zijn weggevallen als basis waarop we handelden is er een sterkere vraag ontstaan naar hoe we moeten omgaan met ethiek. Daarnaast heeft de bestuurlijke ethiek een belangrijke rol binnen de ethiek omdat bestuurders door hun machtspositie een uitzonderlijke positie hebben.

Macht

De bestuursethiek hangt nauw samen met macht. Bestuurlijke ethiek wordt door Cooper gezien als beteugeling van de macht. Dat kan nodig zijn omdat de positie die je hebt als bestuurder je een macht geeft om over anderen te kunnen beslissen. De bestuurder heeft dan ethische codes nodig waardoor machtsmisbruik voorkomen wordt. Bestuurders kunnen verleidt worden om zich niet aan de regels te houden. Hier liggen psychologische factoren aan ten grondslag. Een machtspositie neemt met zich mee dat bestuurders zich vaak ook 'machtig' gaan voelen. Daarnaast neigen bestuurders, evenals mensen in zijn algemeenheid, keuzes die zij hebben gemaakt te rechtvaardigen. Je gaat geloven in de keuzes die je als bestuurder hebt gemaakt. De mensen die je steunen in jouw keuzes ga je zien als vrienden en partners. Er ontstaan hierdoor vriend en vijand relaties. Deze psychologische mechanismen dragen eraan bij dat bestuurders verleid worden om regels te overtreden. Ongeduld met de democratische procedures en identificatie met je functie zijn bekende fenomenen in de bestuurspraktijk. Volgens Cooper zijn er twee manieren waarop de macht van bestuurders gecontroleerd kan worden: internal control "high road" en external control "low road". Bij internal control zijn het de bestuurlijke ethiek en zelfdiscipline die ervoor zorgen dat bestuurders zich aan de regels houden. External control is de controle van buitenaf zoals de tegenmacht van Montesquieu, bevoegdheden en grondrechten, toezicht en controle die allemaal worden uitgevoerd met sancties om naleving te garanderen.

Maciavelli en Cicero

Beide wetenschappers hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de bestuurlijke ethiek. Marcus Tullius Cicero (106-43 vCH) schrijft in de offficiis waaraan een goed bestuurder moet voldoen. De oficiis bestaat uit drie delen: honestem (eerlijkheid, goedheid), utile (nuttige) en over hoe deze met elkaar verbonden moeten worden. Cicero schrijft dat een bestuurder zich niet moet verlagen tot bedrog en altijd oprecht moet zijn. De voorschriften van Cicero staan haaks op de aanbevelingen die Machiavelli geeft voor een goed bestuurder. Machiavelli benadrukt dat het soms goed is om te liegen en hypocriet te zijn. Het kan nodig zijn dat een bestuurder soms zijn afspraken niet nakomt om zijn positie te kunnen behouden. Soms moet een bestuurder dingen doen die je als 'mens' niet in je hoofd zou halen. Bijvoorbeeld: bijzonder wreed zijn (afschrikwekkende functie) om meer leed te voorkomen. Het goede resultaat rechtvaardigt de (slechte) middelen. Een bestuurder moet datgene doen wat uiteindelijk de gemeenschap als geheel ten goede komt. Deze consequentialistische redenering valt binnen de ethische stroming utilisme.

Draagvlak

Volgens Machiavellii geeft de massa draagvlak aan bestuurders door twee zaken: zorg ervoor dat je als bestuurder resultaten behaalt en dat je schijn goed is. Bestuurders zullen dus doelbewust hun publiek moeten bespelen. Machiavelli ziet ethiek dus als een buitenkant waarin burgers niet in moeten trappen. Wat er werkelijk speelt in de bestuurderslaag zijn machtspellen. Bestuursethiek is hierdoor sterk afhankelijk van het mensbeeld dat je hebt. Cicero heeft een positief mensbeeld terwijl Machiavelli de mens als slecht ziet dat alleen zijn eigen belang volgt. Eigenlijk haalt Machiavelli hierdoor de bestuursethiek onderuit omdat deze in de praktijk geen waarde meer heeft maar slecht als middel wordt gebruikt door plotici.

Stromingen binnen de bestuurlijke ethiek

Er zijn verschillende stromingen te onderscheiden in de bestuursethiek. Één daarvan is de deugdethiek. In deze ethische stroming staan de deugden centraal. Voorbeelden van deze deugden zijn: rechtvaardigheid, betrouwbaarheid en eerlijkheid. Volgens deze ethiek moeten mensen handelen naar deze deugden. Het is van belang dat mensen een goed voorbeeld krijgen want goed voorbeeld doet volgen. Aristotiles wordt gezien als grondlegger van de deugdethiek. In de plichtethiek staan niet de deugden centraal maar worden er absoluut geldende verplichtingen ontwikkeld. De verplichting moet voor iedereen gelden. Een voorbeeld hiervan is dat een minister niet mag liegen of dat een koopman zijn klanten niet mag misleiden. Deze ethiek is deontologisch omdat deze regels onder geen enkel beding verbroken mogen worden. Het zijn dus plichten waaraan iedereen zich moet houden. De plichtethiek bepaalt het kader waarbinnen je moet handelen. Deze theorie staat haaks op bijvoorbeeld het utilisme dat kijkt naar de gevolgen van het handelen.

In het utilisme moeten de handelingen van bestuurders objectief bepaalt worden door het nut dat beslissingen hebben voor de samenleving. Het algemeen belang is het hoogste goed en individuele behoeften en voorkeuren doen niet ter zake. Het verbieden van drinken achter het stuur zou verantwoord zijn binnen het utilisme omdat dit het algemeen belang ten goede komt. Vanuit het utilisme zouden soms plichten doorbroken moeten worden omdat deze het algemeen belang dient. Een minister is nog steeds ethisch als hij liegt omdat hij hiermee een kabinetscrises kan voorkomen. Het utilisme staat als stroming misschien wel het meest onder felle kritiek. In sommige gevallen lijkt utilisme juist alles behalve ethisch te zijn. Een voorbeeld hiervan is dat het aanwijzen van een kleine groep mensen in de samenleving die als slaven de rest (de grotere groep) moet dienen om tot een groter nut te komen.

Ethisch handelen

Vanuit de verschillende ethische theorieën kan een bestuurder uitleggen waarom drinken achter het stuur niet mag. In de deugdethiek zal ervoor worden gekozen om uit te leggen wat verantwoord rijgedrag inhoudt. Het overtuigen van de persoon om 'juist' te handelen en dat drinken achter het stuur niet 'goed' is kenmerkend van de deugdethiek. Vanuit de plichtethiek zouden we de persoon erop wijzen dat drinken achter het stuur een misdrijf is en je de samenleving hiermee in gevaar brengt. Je wijst voornamelijk op de plicht die iemand heeft om zich te conformeren aan de regels. Vanuit het utilisme zouden we de gevolgen van drinken achter het stuur gewicht toe kennen. We proberen dan het 'plezier' van drinken achter het stuur af te zetten tegen het aantal verkeersslachtoffers waardoor we tot de conclusie komen dat drinken achter het stuur onethisch is. Bestuurlijke ethiek uit zich in vele vormen en hangt onder andere samen met het mensbeeld dat de bestuurder heeft!
© 2011 - 2024 Floriaan, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Eenheid in de ethiek: deugdethiek en het utilismemijn kijk opEenheid in de ethiek: deugdethiek en het utilismeDe deugdethiek is één van de drie grote normatief ethische theorieën, naast het utilisme en de (Kantiaanse) deontologie.…
De plichtethiek van KantDe plichtethiek van KantDe Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804) heeft een normatieve ethiek. Zijn filosofie heet de plichtethiek. Hij wil n…
Utilisme: een stroming binnen de ethiekUtilisme: een stroming binnen de ethiekIn de praktijk worden bestuurders geconfronteerd met het nemen van moeilijke beslissingen. Zij kunnen zich daarom af vra…
Plichtethiek: een stroming binnen de ethiekPlichtethiek: een stroming binnen de ethiekIedereen heeft te maken met plichten. Aan veel plichten wordt voldaan zonder dat mensen daar nog expliciet bij stilstaan…

Handvaardigheid in de bovenbouw, skyline (sint of kerst)Handvaardigheid in de bovenbouw, skyline (sint of kerst)Op zoek naar een geschikte creatieve opdracht voor in de donkere maanden of met het thema Sinterklaas? Een skyline in de…
Opleiding Bestuurskunde: van beleidsmedewerker tot minister!Opleiding Bestuurskunde: van beleidsmedewerker tot minister!In de bestuurskunde staat de leer van het (be)sturen centraal. Bestuurskunde houdt zich met name bezig met het functione…
Bronnen en referenties
  • http://prevos.net/cultuur/c23211/ethiek01.htm
  • Machiavelli - de heerser
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Deugdethiek
  • Becker, M. (2007) Bestuurlijk ethiek, uitegeverij van Gorcum
Floriaan (12 artikelen)
Gepubliceerd: 14-11-2011
Rubriek: Educatie en School
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.