Zelf een kompas maken

Het is niet moeilijk om zelf een kompas te maken, en het kan erg leuk en educatief zijn om met kleine kinderen te doen. Zorg er wel voor dat het kind zich niet bezeerd aan de naald!

De geschiedenis van het kompas

Het eerste kompas werd waarschijnlijk gebruikt in China. Het bestond uit een stukje gemagnetiseerd ijzer, dat met behulp van een stukje hout op het water dreef. Voor zover we weten, was de Chinees Zhu Yu in 1117 de eerste man ter wereld die het kompas gebruikte om te navigeren op zee. Hij beschrijft dit in zijn boek Pingzhou Te Kan (Tafelgesprekken van Pingzhou). Later is het kompas verbeterd door het gebruik van betere magneten, een betere ophanging, en een kompasroos.

Het kompas is waarschijnlijk later in de 12e eeuw verspreid via de Arabieren naar Europa. Tegenwoordig is het kompas grotendeels vervangen door moderne navigatieapparatuur, hoewel het ouderwetse kompas nog steeds verplicht is op schepen (het ouderwetse kompas kan worden gebruikt als de navigatieapparatuur is uitgevallen).

Verschillende soorten kompassen

Ouderwets kompas

Een ouderwets kompas bestaat uit een stukje gemagnetiseerd ijzer, dat zich vrij om zijn zwaartepunt kan bewegen. Hierdoor zal het aangetrokken worden naar de geografische noordpool van de aarde, en zo wordt de richting bepaald.

Gyrokompas

Een gyrokompas bestaat uit een elektrisch aangedreven tol die cardanisch is opgehangen. Cardanisch betekend dat er een ring wordt opgehangen binnen een andere ring, aan twee schanieren die op dezelfde lijn liggen. Deze ring wordt dan weer met twee schanieren opgehangen binnen een derde ring, zo, dat deze schanieren loodrecht staan op de eerste.

Door deze schanieren kan de binnenste ring zich vrij in alle richtingen bewegen. Dit geheel bevindt zich binnen een omhulsel, dat het noorden aangeeft. Nadat de tol is aangezet, wordt hij naar het noorden gericht. Hij zal vervolgens in dezelfde richting blijven wijzen, op welke manier het omhulsel ook wordt gedraaid (zolang de tol blijft draaien).

Het voordeel van een gyrokompas is, dat het niet beïnvloed wordt door metalen voorwerpen in de omgeving. Bovendien kan het omhulsel in elke richting worden gedraaid, terwijl hij toch het noorden aan blijft geven.

Hulpmiddelen

Methode 1

• Schoteltje met water
• IJzeren naald
• Een beetje boter/olie
• Magneet

Methode 2

• Schoteltje met water
• Stukje kurk
• Klein staafmagneetje

Een kompas maken

Methode 1

Neem een niet te grote naald, en wrijf deze langs een magneet. Doe dit steeds in dezelfde richting, dus niet op en neer wrijven! Door deze beweging worden de 'elementaire magneetjes' in het ijzer van de naald naar dezelfde kant gericht, en de naald wordt zelf dus ook magnetisch. Maak vervolgens de naald een beetje vettig met wat boter of olie (soms is het vet dat van nature op je vingers zit ook al voldoende). Vul vervolgens een schoteltje met water, en laat de naald hierop drijven. Hij zal blijven drijven door de oppervlaktespanning van het water. De naald zal vervolgens met een kant naar het noorden, en met een kant naar het zuiden gaan drijven, omdat het water de bewegingen van de omgeving dempt en ervoor zorgt dat de naald vrij kan bewegen.

Methode 2

Leg het staafmagneetje op het stukje kurk, en laat dit vervolgens op het water drijven. Ook in dit geval zal de magneet gaan draaien tot hij de noord en zuidpool aangeeft.