In gesprek met de leerling: het onderwijsleergesprek

Veel leraren vinden het in gesprek zijn met leerlingen een van de leukste aspecten binnen hun docentenbestaan. Het maakt daarbij niet uit of het gaat om gesprekken met een individuele leerling, een groepje uit de klas of met de hele klas. Alle vormen hebben hun eigen charme en kennen ook hun eigen problemen. Maar niet ieder gesprek is een onderwijsleergesprek. Wat is het dan wel?

Wat is een onderwijsleergesprek?

Onder een onderwijsleergesprek verstaan we een gesprek tussen docent en leerling(en) of tussen leerlingen onderling onder leiding van de docent. De docent stelt daarbij het probleem of de centrale vraag vast (meestal uit het vakgebied), bepaalt de structuur van het gesprek, schakelt alle leerlingen in door vragen te stellen en antwoorden te ontlokken en door te spelen, vraagt veel door, daagt uit en brengt de leerlingen naar (liefst) gemeenschappelijke oplossingen en conclusies. Het gesprek is gericht op het ontwikkelen van het denken van de leerlingen. In essentie komt het erop neer dat docenten eerst het denken van de leerlingen zichtbaar moeten maken om daarna dieper op de stof in te gaan. Op deze manier krijgen leerlingen de kans ideeën te ontwikkelen, te testen en tot conclusies te komen. Dit vraagt van de docent dat hij serieus geïnteresseerd is in het denken van zijn leerlingen en door middel van vragen belangstelling en respect voor dat denken probeert op te brengen.

Niveau van vragen

Docenten kunnen het onderwijsleergesprek in zowel een open als een gesloten vorm met leerlingen voeren. In een gesloten onderwijsleergesprek stelt de docent vragen aan individuele leerlingen. Antwoorden worden daarna door de docent doorgespeeld aan andere leerlingen. In een open onderwijsleergesprek stimuleert de docent dat leerlingen direct op elkaars vragen en antwoorden ingaan, elkaar antwoord geven op de vragen of elkaar vragen stellen. Het stellen van vragen en het doorvragen op antwoorden is een van de krachtigste middelen voor docenten om leerlingen te laten denken. Een zorgvuldig opgebouwde volgorde van vragen geeft helderheid en structuur in een les, alhoewel een onderwijsleergesprek nooit precies zo zal verlopen als is gepland. En dat moet ook niet, want de inbreng van leerlingen móet invloed hebben op het verloop van het gesprek.


In de literatuur over didactische werkvormen vinden we doorgaans vier argumenten voor het onderwijsleergesprek:

1. Actief en effectief leren

• Een onderwijsleergesprek is een uitstekende manier om leerlingen te activeren. Je spreekt leerlingen direct aan en je verlangt van hen dat ze nadenken (én doordenken). Ook van de andere leerlingen wordt verlangd dat ze participeren door op elkaar te reageren. Is een onderwijsleergesprek daadwerkelijk een effectieve manier van leren? De praktijk heeft uitgewezen dat het in elk geval effectiever is dan de docent die de hele dag aan het woord is.

2. Zichtbaarheid van het denken

• De docent bepaalt het onderwerp en richt zich op het ontwikkelen van het denken van leerlingen. Hij moet dus het leren van leerlingen zichtbaar maken door ze antwoorden te laten geven op zijn vragen. Daarna wordt dieper op het gegeven antwoord ingegaan. Het leren wordt als het ware vertraagd door gegeven antwoorden nauwkeurig te analyseren. Het onderwijsleergesprek moet er idealiter toe leiden dat leerlingen ideeën ontwikkelen en hun ideeën testen. Het beheersen van deze strategie lijkt eenvoudig maar is het niet. Voor een docent blijft het moeilijk om stille leerlingen te activeren. Als dat niet lukt is het denken ook niet zichtbaar.

3. Ontwikkeling van het leren

• Het onderwijsleergesprek ‘dwingt een leerling om zich helder te uiten. Daarmee ontwikkelt het denken zich.

4. Meerdere invalshoeken

• Bij een les waarin bijvoorbeeld de discussie of het debat centraal staat is het van belang om de verschillende invalshoeken en argumenten boven water te krijgen. Als er verschil in standpunt is kan het voor alle leerlingen heel leerzaam zijn.

Hoe start je een onderwijsleergesprek?

Het volgende stappenplan kan worden gehanteerd om een onderwijsleergesprek te starten.

Adviezen

Tot slot nog een viertal adviezen:

• Houd het leergesprek de eerste keren kort (vijf tot tien minuten);
• Houd het leergesprek de eerste keren gesloten;
• Pas het leergesprek in eerste instantie toe in een groep waar een goed leerklimaat heerst;
• Oefen het eerste open onderwijsleergesprek met een onderwerp dat niet gevoelig ligt in de groep.

Wanneer docent en leerlingen aan een dergelijke manier van werken gewend zijn, is het mogelijk het onderwijsleergesprek meer open en langer te maken.