Blind/Slechtziend en studeren aan de hogeschool/universiteit

Ook als je blind of slechtziend bent, is het mogelijk om verder te studeren aan de hogeschool of universiteit. Een aantal studies zijn wellicht niet mogelijk, maar je staat er van versteld wat blinden en slechtzienden tegenwoordig allemaal kunnen studeren dankzij allerlei hulp(middelen), aanpassingen en diverse begeleidingsvormen. Een medisch-administratieve studie, Informatica, Wiskunde, Psychologie, talen zijn enkele voorbeelden van bachelor- en masteropleidingen die perfect haalbaar zijn. Dankzij enkele tips kan ook de schoolomgeving zich voorbereiden op een student met een visuele handicap.

• Verkennend gesprek
• Mobiliteit, oriëntatie en verkenning van het gebouw
• Secretariaat
• Keuken
• Boeken
• Leslokaal
• Lessen
• Examens
• Stage
• Externe hulp

Verkennend gesprek

Veelal informeert een blinde of slechtziende student zich reeds ruim op voorhand aan de hogeschool of universiteit. Hij heeft wellicht een boel vragen over de studie, de mogelijke aanpassingen, de stageregelingen, de gebruikte digitale boeken enzovoort. Wellicht is het goed om eerst een persoonlijk onderhoud met de student te regelen op de school zelf waarbij de opleidingsverantwoordelijke(n), eventuele studiebegeleider(s), docenten, de student en mogelijk nog andere betrokkenen welkom zijn. De student en de school krijgen tijdens dergelijk gesprek de kans om zichzelf voor te stellen. De student geeft best aan welke mogelijkheden hij heeft qua hulp(middelen) en aanpassingen, stelt vragen over de opleiding en vertelt welke problemen hij verwacht. De schoolpersoneelsleden vertellen op hun beurt welke mogelijke struikelblokken er zijn maar ook welke oplossingen zij in gedachten hebben, rekening houdend met de opties die de student geeft. Voor zowel school als student is het belangrijk om op voorhand een duidelijk en constructief overleg te plegen zodat de verwachtingen, mogelijkheden en aandachtspunten op elkaar zijn afgestemd.

Mobiliteit, oriëntatie en verkenning van het gebouw

Veel ziende personen denken er niet bij na maar het is voor de doelgroep blinden en slechtzienden niet altijd eenvoudig om nieuwe trajecten te leren kennen. Meestal organiseert de school in het begin van het academiejaar een rondleiding en kennismaking voor alle nieuwe studenten. Dit is zeker een goede bijdrage voor de studenten met visuele handicap om mensen te leren kennen, maar voor sommige studenten zal dit een te drukke en moeilijke rondleiding zijn. Zij wensen liever in alle rust het gebouw en de omgeving te leren kennen. Dit is individueel afhankelijk uiteraard, en daarom is het eveneens belangrijk om tijdens het voorafgaand onderhoud aan te geven dat een verkenning van het gebouw en de omgeving gewenst is. Een coach voor studenten met een functiebeperking, secretariaatsmedewerker, docent en/of begeleider neemt de student dan rustig mee naar alle ruimtes. Soms is het mogelijk hiervoor een (mede)student, al dan niet van een hoger jaar, in te schakelen (in het kader van een buddyproject).

Sommige studenten laten zich graag rondleiden van ruimte tot ruimte, anderen vragen hoe je vanuit een belangrijk herkenningspunt zoals de inkomhal vlot naar het toilet, de lift, de trappen, de cafetaria enzovoort kan gaan. Ook dit stelt de student zelf of anders de begeleider best voor. Vaak dient dit meermaals geoefend te worden. Voor geleidehondgebruikers is het daarnaast belangrijk om te weten waar je de hond kan uitlaten en op welke plaats je rustig met de hond kan spelen zonder andere studenten of docenten te storen. Het kan goed zijn om één of meer buddies te zoeken voor de student zodat hij in het begin samen met een maatje overal naartoe kan, al zal dit in overleg met de student bekeken moeten worden.

Secretariaat

De secretariaatsmedewerkers kennen een belangrijke functie. Zij kunnen zorgen voor de (elektronische) inschrijving van het academiejaar, de vakken en/of de examens, begeleiden de student naar een onbekend examen-, les- of docentenlokaal, stockeren hulpmiddelen of extra materiaal voor de geleidehond (of bergen deze op op een veilige locatie). Bovendien kunnen ze aan de student digitale informatie meegeven met betrekking tot een afwezige docent, een lokaalwijziging enzovoort. Om al deze redenen is het goed om op voorhand reeds kennis te maken met de secretariaatsmedewerkers zodat geweten is wie de student met een beperking is. Anderzijds kan de student zich flexibel opstellen door indien mogelijk op voorhand te laten weten welke hulp wanneer of waarom nodig is. Zo kunnen de personeelsleden zich al voorbereiden en zeker zijn dat er iemand aanwezig is die op dat moment kan helpen of begeleiden.

Keuken

Sommige studenten begeven zich alleen naar het studentenrestaurant, en niet altijd is er een ziende begeleider beschikbaar om in het studentenrestaurant te helpen. Voor het keukenpersoneel is er dan een belangrijke taak weggelegd. Sommige blinden en slechtzienden zijn niet in staat om het weekmenu door te nemen omdat dit aan een bord of de muur uithangt. Indien mogelijk kan dit vooraf via e-mail doorgestuurd worden. Soms is het niet eenvoudig om zelf eten te nemen. Dan kan het goed zijn om hulp aan te bieden en achteraf de blinde persoon te begeleiden naar een tafel. Heeft de persoon een blindengeleidehond, dan wordt deze best op een "rustige" plek geplaatst waar voldoende ruimte is voor de hond, liefst waar er geen etensresten op de grond liggen. Opruimen is vaak een probleem: waar staat de vuilnisbak en in welke bak moet je je gebruikt bestek leggen? In een bomvol studentenrestaurant kan het dan handig zijn dat dat taakje voor je gedaan wordt door het keukenpersoneel. In sommige scholen is het enkel mogelijk om met een opgeladen studentenkaart te betalen. De oplaadterminal is echter vaak ontoegankelijk. Het personeel kan hierbij een handje toesteken. Een goede communicatie voor de start van de opleiding en tijdens het academiejaar zelf zijn belangrijk om dit alles tot een succes te laten komen.

Boeken

Ook boeken heeft de student meestal graag digitaal. Daarom is een gesprek op voorhand van essentieel belang. Sommige uitgeverijen geven zonder probleem een digitale kopie van het boek mits de student een kassaticket kan voorleggen van een aangekocht gedrukt exemplaar. Helaas gebeurt het meer dan eens dat uitgeverijen hun boeken niet digitaal willen doormailen. Dan moet een student via een omzetcentrum het boek laten omzetten in digitale vorm, braille en/of grootdruk. Of hij kan ook zelf een boek inscannen. Maar voor taal- en grafische vakken is dit vaak geen sinecure. Taalfouten zijn uit den boze, en het omzetten van grafische gegevens uit een boek is door een blinde persoon niet mogelijk. De boeken dienen daarenboven tijdig doorgegeven worden aan het omzetcentrum want soms loopt het omzetten vertraging op. Nochtans is het voor de school en docenten niet altijd makkelijk om de boekenlijst op voorhand door te geven. Op het laatste nippertje treedt soms een nieuwe docent aan die een ander handboek wenst te gebruiken. Of een nieuwe versie van een boek verschijnt pas enkele weken voor de start van het academiejaar. Dit alles impliceert dat een student soms zijn studieboeken niet allemaal tijdig heeft, ondanks het feit dat hij hiermee wellicht al een tijd bezig is.

Leslokaal

Best informeren de schoolmedewerkers op voorhand of een lokaal aan bepaalde eigenschappen of vereisten dient te voldoen. Heeft de student een laptop, twee tafels, een breder gangpad enzovoort nodig? Heeft hij één of meer stopcontacten nodig? Is er nood aan een kraantje in het lokaal of een toilet vlakbij waar je de waterbak van de geleidehond kan (laten) vullen? Sommige studenten verkiezen een vast lokaal dat makkelijk te vinden, bijvoorbeeld dichtbij de trap of lift. Anderen willen liever dicht bij de uitgang zitten. Voor nog anderen maakt het weinig uit. Tijdens het intakegesprek wordt dit alles nagevraagd en genoteerd zodat dit bij de klaslokalenplanning wordt meegenomen.

Lessen

Soms verkiest een student om de lessen op te nemen. Vooraf kan best een formulier gemaakt worden waarin staat dat de informatie niet verspreid wordt. Een aantal studenten gebruikt tijdens de les een eigen laptop en/of handloep en/of beeldschermloep en/of brailleleesregel en/of tablet/smartphone. Indien de student dit niet tot zijn beschikking heeft, kan de school een laptop uitlenen. Uiteraard moet dit tijdens een voorafgaand onderhoud gemeld worden. Universal design for all is een term die gebruikt wordt om aan te geven dat individuele aanpassingen niet zozeer vereist zijn, maar dat de onderwijssetting wel alle studenten helpt door enkele eenvoudige maatregelen te treffen. Zo is het handig om voor studenten alle leerstof, cursussen, examens enzovoort digitaal aan te bieden. Dit is niet alleen interessant voor de student met een visuele beperking, maar eveneens voor andere studenten. Indien het digitale studentenplatform waarop al het digitale lesmateriaal staat ontoegankelijk blijkt, kan de docent, medestudent, begeleider of eventueel opleidingsverantwoordelijke dit alles tijdig doorsturen naar de student.

De computertechnologie en computerhulpmiddelen zijn gelukkig dermate ver gevorderd dat blinden en slechtzienden in staat zijn om de meeste digitale leerstof uit te laten lezen. Soms is het toch moeilijker om heel visuele PowerPoints om te (laten) zetten. Indien mogelijk maakt de docent daarom erg eenvoudige PowerPoints met zo weinig mogelijk symbolen, afbeeldingen en andere grafische informatie.

Visuele leerstof aanbieden is niet altijd eenvoudig. Toch kan mits creativiteit en goodwilll van de docent veel uitgelegd worden. Schema's, afbeeldingen en formulieren typt de docent vooraf of de student tijdens de les volledig uit, anatomische modellen worden indien mogelijk getoond zodat de student een idee heeft van de anatomie. De structuur van een werkblad vol statistische informatie wordt vooraf of tijdens de les kort uitgelegd omdat navigeren voor blinden verloopt van cel tot cel en zij in tegenstelling tot ziende personen geen overzicht hebben. Zo zijn er nog tal van voorbeelden waardoor een blinde of slechtziende student net zo goed als ziende studenten kan meedraaien in de les.

Een aantal vakken of vakonderdelen blijken echter niet mogelijk. Dit hoeft weliswaar geen reden te zijn om de studie niet te kunnen voltooien. Een vervangtaak die net dezelfde competenties bevat dan die verwacht wordt in hetzelfde vak, kan dan een oplossing zijn. Een werkstuk over een ontoegankelijk computerprogramma dat wordt gebruikt door artsen en medisch secretariaatsmedewerkers maken is moeilijk, maar een paper schrijven over de multidisciplinaire samenwerking tussen zorgverstrekkers en secretariaatsmedewerkers rond bijvoorbeeld diabetes mellitus, kan wel. Deze vervangtaak is evenwaardig en de student zal zich even hard moeten inzetten om zich eigen te maken in de materie.

Examens

De schoolmedewerkers zorgen er uiteraard voor dat alle studenten, inclusief de student met een visuele beperking, het examenrooster tijdig digitaal te pakken krijgt. Sommige studenten krijgen een individueel examenrooster waarbij de examens meer gespreid zijn. De school dient goed te kijken of er geen foutjes sluipen in dit rooster. Visueel gehandicapte studenten krijgen veelal extra examentijd wat op voorhand is afgesproken met de coach voor studenten met een functiebeperking, de docenten, eventuele andere begeleiders en de student zelf, uiteraard. Elke school hanteert hierin andere normen, en soms is het afhankelijk van de docent of het vak zelf hoeveel extra tijd gegeven wordt. Gemiddeld genomen krijgt een student 25% extra examentijd, doch dit kan (sterk) variëren. Bij sommige examens is het zelfs zo dat een dubbele examentijd toegestaan is. De examens zijn best aangepast voor de (sterk) visuele vakken, maar in die mate dat de leerstof hetzelfde blijft maar de inhoud soms in een andere vorm gepresenteerd wordt. Een anatomietekening waarop cijfertjes staan kan een blinde student niet zien. De docent vraagt dan bijvoorbeeld wat het laatste deel is van de dunne darm. In het begin van het examen kan het nuttig zijn het examen (gezamenlijk) even te overlopen, het voorblad in te vullen, de cursor te plaatsen waar de eerste vraag start en ook is het soms aangewezen om langere stukken tekst voor te (laten) lezen. Dit alles gebeurt uiteraard in nauw overleg met de student. De plaats in het examenlokaal moet soms ook bekeken worden. Voor studenten die met een laptop werken, is het handig om achteraan of in een hoek te zitten waarbij op gelet moet worden dat het laptopscherm niet zichtbaar is voor medestudenten.

Stage

In sommige opleidingen is een stage verplicht. Best bekijkt de student al ruim op voorhand welke stageplaatsmogelijkheden hij heeft in overleg met de stagebegeleider en docenten. Daarnaast is het mogelijk om een afwijking te vragen zodat hij bijvoorbeeld de stage-uren kan splitsen.

Externe hulp

Een aantal organisaties biedt extern hulp aan of geeft tips. In België kan je hiervoor terecht bij het Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs (SIHO) en in Nederland zijn de Oogvereniging - Themagroep Jongeren en studenten en de Expertisecentrum Inclusief Onderwijs (ECIO) hiervoor beschikbaar.

Lees verder

• Een blindengeleidehond op school
• Hoe werk je met de computer als je niet (goed) meer ziet?
• Omgangstips met blinden en slechtzienden
• Plots blind of slechtziend. En wat nu?